Page 80 - Centrum Dialogu im. Marka Edelmana w Łodzi. Annette Libeskind Berkovits „Życie pełne barw. Jak Nachman Libeskind przeżył nazistów, gułagi i komunistów"

według uznania. Nachman był przerażony tym, co się dzieje w świecie
sztuki. Spodziewał się, że te obrazy zostaną zniszczone. Pamiętał wspa-
niałe modernistyczne płótna, wręcz eksplodujące innowacyjnością,
34
pokazywane w łódzkim Muzeum Sztuki w 1931 roku . Na ich widok
zatęsknił do paryskich muzeów, o których pisała jego nauczycielka.
Teraz już nigdy nie będzie miał okazji ich obejrzeć.
Przed końcem 1938 roku Hitler przejął kontrolę nad armią i umieścił
nazistów na kluczowych stanowiskach. Niemieckie oddziały wkroczyły
do Austrii, dokonując aneksji. Żydowskim prawnikom zakazano wyko-
nywania zawodu, zaś wszyscy Żydzi musieli mieć wstemplowaną w pasz-
portach literę „J”. Ideologia nazistowska odrzucała wszelkie koncepcje
niezgodne z ich wyobrażeniem o czystości i ideałach aryjskich. Życie
w wielu europejskich krajach stawało się dla Żydów coraz trudniejsze.
Jesienią 1938 roku Włochy zabroniły żydowskim nauczycielom pracy
w państwowych szkołach, a Mussolini odebrał Żydom prawa obywatel-
skie.
Kulminacja złowrogich antysemickich represji nastąpiła 9 listopada
1938; był to pierwszy zorganizowany atak na ludność żydowską w Niem-
czech i Austrii. Noc kryształowa, noc potłuczonego szkła, zaowocowała
wysłaniem trzydziestu tysięcy Żydów do obozów koncentracyjnych,
zniszczeniem siedmiu i pół tysiąca żydowskich firm, spaleniem dwustu
synagog i zbezczeszczeniem ponad tysiąca. W jej następstwie wszyscy
35
niemieccy Żydzi zostali zmuszeni do noszenia gwiazdy Dawida . Litera
„J” w ich paszportach nie stanowiła już wystarczającego oznaczenia nie-
pożądanych. Niemal natychmiast po nocy kryształowej Żydom nakazano
przekazanie swoich firm w ręce aryjskie; wszystkich żydowskich uczniów
wyrzucono z niemieckich szkół. Niemieccy i polscy Żydzi dysponujący
środkami finansowymi masowo emigrowali.

34 15 lutego 1931 roku w dawnym ratuszu przy placu Wolności w Łodzi po raz pierwszy
pokazana została sztuka awangardowa z kolekcji grupy „a.r.”, w tym dzieła najwy-
bitniejszych abstrakcjonistów ówczesnej Europy, tworząc zalążek Muzeum Sztuki
w Łodzi.
35 Warto podkreślić, że Zarządzenie w sprawie oznakowania Żydów niemieckich
zostało wprowadzone dopiero 1 października 1941 roku. Natomiast już od 14 listopada
1939 roku łódzkich Żydów obowiązywały żółte opaski, a od 10 grudnia 1939 roku
– gwiazdy Dawida.

80