Page 78 - Centrum Dialogu im. Marka Edelmana w Łodzi. Annette Libeskind Berkovits „Życie pełne barw. Jak Nachman Libeskind przeżył nazistów, gułagi i komunistów"

* * *

Po zakończeniu służby wojskowej z wyróżnieniem Nachman wrócił
do Łodzi, gdzie udało mu się znaleźć pracę u żydowskiego dystrybutora
tkanin. Praca nie zaspokajała artystycznych aspiracji Nachmana, ale
30
zapewniała byt rodzinie – utrzymywał owdowiałą matkę . W wolnym
czasie z entuzjazmem poświęcał się występom w amatorskiej grupie
31
teatralnej Ararat . Żydowskie musicale w jidysz doskonale odwracały
uwagę od ponurych wydarzeń rozgrywających się w Europie. Docierały
do nich plotki, że w wielu niemieckich miastach zaczęły pojawiać się
tabliczki z napisem „Żydzi są tu niemile widziani”. Nachman uważał, że
pielęgnowanie kultury żydowskiej jest teraz ważniejsze niż kiedykolwiek.
Po rygorach życia w wojsku szukał towarzystwa rodziny. Z radością
odwiedzał żonatych braci i zamężną siostrę, dokazywał z siostrzeńcami
i bratankami i uczył rysunku swojego najstarszego bratanka Issera. Isser
wykazywał duży talent artystyczny i Nachman widział w nim siebie.
Jadwiga i Nachman zaczęli regularnie uczęszczać na spotkania orga-
nizowane przez Bund. Grupa bundowców o podobnych poglądach roz-
rastała się coraz bardziej. Kawiarnie i prywatne domy rozbrzmiewały
niekończącymi się politycznymi debatami i dyskusjami o najnowszych
wydarzeniach. Po śmierci marszałka Józefa Piłsudskiego w 1935 roku
antysemityzm gwałtownie przybrał na sile, a nowa konstytucja zli-
32
kwidowała demokrację parlamentarną . Rząd, partie polityczne, pol-
ski Kościół katolicki i prasa nawoływały do bojkotu żydowskich firm.
Narastała przemoc wobec Żydów, zaś na uniwersytetach wybuchały
antyżydowskie zamieszki.
W 1936 roku wydarzyła się kolejna rodzinna tragedia. Rachel Lea
zmarła na niezdiagnozowaną chorobę ; fundusze na lekarzy były ogra-
33
niczone, a matka, podobnie jak Chaim Chaskiel, nie ufała zbytnio współ-

30 Chaim Chaskiel Libeskind zmarł 19 stycznia 1927 roku.
31 Założony w 1927 roku przez artystów wywodzących się z awangardowej grupy „Jung
Idysz” Teatr Żydowski Ararat działał w Łodzi przez 10 lat. Jego twórcą był Mojżesz
Broderson, a kierownikiem muzycznym Dawid Bajgelman.
32 Konstytucja kwietniowa podpisana przez prezydenta Ignacego Mościckiego 23 kwiet-
nia 1935 roku wprowadziła w Polsce autorytarny system prezydencki.
33 Rachel Lea Libeskind zmarła 4 lipca 1936 roku.

78