Page 78 - Centrum Dialogu im. Marka Edelmana. "Żółta gwiazda i czerwony krzyż" Arnold Mostowicz

Kiedy zaczęły wyczerpywać się skromne ostatecznie zapasy żywności,
którą przesiedleńcy przywieźli z sobą, i kiedy zrozumieli, że racje żyw-
nościowe getta nie wystarczą, by utrzymać się przy życiu, tym bardziej
że przejście od jako tako normalnego odżywiania się do gettowego gło-
dowania nastąpiło nagle, nadszedł czas handlu czy wymiany. Przybysze
skupywali każde ilości chleba, kartofli czy brukwi, które zawsze pokątnie
można było nabyć, po cenach zazwyczaj bardzo wygórowanych. Teraz,
kiedy nagle wzrósł popyt, ceny na żywność zaczęły rosnąć w tak gwał-
townym tempie, że przesiedleńcy musieli coraz szybciej wyprzedawać
się z dobytku, na który istniał z kolei popyt, jeśli nie wśród wszystkich
mieszkańców getta, to z pewnością wśród dużej ich części. Tylko że prze-
siedleńcy znaleźli się w sytuacji przymusowej, osłabiającej ich pozycję
przetargową, musieli sprzedawać, aby móc kupić... Poza tym miejscowi
byli bogatsi, bogatsi w doświadczenie życia za drutami, przybyszom zaś
nie starczyło wyobraźni, by od razu klęskę swoją w pełni sobie uświadomić.
W konsekwencji więc przesiedleńcy znaleźli się na łasce i niełasce tych,
którzy mieli to niezwykłe szczęście, że wsadzono ich za druty wcześniej.
Była to handlowa wiktoria miejscowych nad przybyszami. Ale ta handlowa
wiktoria nabrała jednocześnie charakteru tryumfu jednej postawy żydo-
stwa nad drugą. I do tego tej pogardzanej nad chełpiąca się i dumną.
Był to więc swoisty tryumf i swoista zemsta.
Literatura od czasu do czasu próbowała sięgnąć po temat związany
z zetknięciem się tych dwóch światów. Życie naśladujące literaturę
wspomagało ją niekiedy przykładami, ale żadnemu z filozofów, polityków
czy historyków nie starczyło wyobraźni czy fantazji, by przewidzieć formę,
jaką to zderzenie może przybrać, gdy prawa podyktuje szaleństwo hitlerow-
skie i warunki życia w getcie. Tej inscenizacji nikt przewidzieć nie mógł.
Cóż te dwa światy łączyło? Formalnie – religia, ale też różnie, w swej
treści filozoficznej i obrzędowej, pojmowana. Historycznie – wspólne,
sięgające w daleką przeszłość korzenie i przez całe wieki taki sam los.
Rasa? To już był argument pseudonaukowy. Co je dzieliło? Dwa wieki
rozwoju Europy. Dwa wieki emancypacji, która ledwo, ledwo tknęła życie
Żydów na wschodzie Europy i która przeobraziła gruntownie życie Żydów
na zachodzie, a w pierwszym rzędzie życie Żydów niemieckich.

76

Mostowicz_zgck_-010214_.indd 76 14-01-31 14:37