Page 168 - Centrum Dialogu im. Marka Edelmana. "Żółta gwiazda i czerwony krzyż" Arnold Mostowicz

z zazdrością o tym mówiliśmy, bojowych. Przypominają mi się zawsze
dwa epizody z tego okresu, jakże charakterystyczne dla atmosfery Tuluzy
w tych latach i jakże dobrze charakteryzujące Jerza. Pierwszy – gdy razem
z Twoim bratem, w olbrzymiej sali jednego z kin w Tuluzie, po pokazie
filmu o Hiszpanii (a może to była Marsylianka Renoira? ), zbieraliśmy
154
do rozpiętego sztandaru hiszpańskiego datki na pomoc dla republiki.
Z jaką pasją wzywał Twój brat do ofiar na rzecz walczącej Hiszpanii.
Z jakim ogniem, stojąc na zaimprowizowanej mównicy, przekonywał
słuchaczy, że republikanie hiszpańscy walczą nie tylko o swoją wolność,
ale o uwolnienie Europy od faszyzmu.
Drugi epizod miał za tło szpital uniwersytecki. Znalazło się tam wielu
żołnierzy brygad, którzy, po klęsce republiki, przejście przez Pireneje
(było to podczas srogiej zimy) opłacili ciężkimi odmrożeniami, wymaga-
jącymi niekiedy amputacji całych kończyn. Żołnierze ci traktowani byli
przez studentów, a nawet i lekarzy, jak najgorzej – z pogardą i wrogością.
Kiedyś podczas profesorskiego obchodu zatrzymaliśmy się przed łóżkiem
Polaka-Dąbrowszczaka z ciężko odmrożonymi stopami, któremu groziła
155
amputacja i który ponadto chory był na gruźlicę. Jeden ze studentów
zrobił na głos jakąś ironiczną uwagę o metekach , którzy, gdy są
156
w potrzebie, szukają schronienia we Francji. Usłyszawszy to, Jerz z całej
siły wyrżnął tego studenta w pysk. Facet zalał się krwią, a Jerzowi zabro-
niono wstępu na teren szpitala. Na szczęście miał już za sobą wszystkie
egzaminy kliniczne...

154 Marsylianka (La Marseillaise) – francuski film historyczny z 1938 r. w reżyserii Jeana Renoira
opowiadający o walce ludu francuskiego przeciwko monarchii króla Ludwika XVI i Marii Antoniny.
155 Dąbrowszczacy – członkowie XIII Brygady Międzynarodowej im. Jarosława Dąbrowskiego
biorący udział w wojnie domowej w Hiszpanii w latach 1936–1939, głównie komuniści i socjaliści
narodowości polskiej. Niektórzy z nich byli żołnierzami komunistycznej rewolucji, współpracowali
z Kominternem, a jednym z ich celów było dążenie do rozszerzenie systemu stalinowskiego
w Europie, stąd kontrowersje wokół „Dąbrowszczaków”. W 1937 r. Polakom walczącym w obronie
Hiszpanii odebrano polskie obywatelstwo. Zob więcej: R. Chwedoru, Dąbrowszczacy – obrońcy
Republiki i demokracji, „Krytyka Polityczna. Dziennik Opinii”, P. Gontarczyk, Dąbrowszczacy –
żołnierze Stalina, „Rzeczpospolita. Magazyn Plus Minus”, 23.06.2012. Szerzej: L. Wyszczelski,
Dąbrowszczacy, Warszawa 1986; Polacy w wojnie hiszpańskiej 1936-1939, Warszawa 1967.
156 Metekami (metojkami) byli nazywani cudzoziemcy – wolna ludność napływowa w miastach
starożytnej Grecji, nieposiadająca pełnych praw obywatelskich. Określenie to funkcjonowało potem
we Francji jako pogardliwa nazwa cudzoziemca.
166

Mostowicz_zgck_-010214_.indd 166 14-01-31 14:37