Page 154 - Centrum Dialogu im. Marka Edelmana. "Żółta gwiazda i czerwony krzyż" Arnold Mostowicz

wynalezione przez Niemców stanowisko Najstarszego Żyda. Niemcy
nie grzeszyli zbytnią wyobraźnią, a w tym wypadku symboliczna nazwa
odpowiadała ich wyobrażeniom o roli, jaką Rumkowski miał w najbliższym
czasie odegrać. Niezależnie od etapów, jakie prowadzić miały do tego,
co wkrótce otrzymało złowrogi kryptonim „ostatecznego rozwiązania”.
W połowie października 1939 wręczono Rumkowskiemu nominację.
W dwa dni później skompletował Radę Starszych, której członko-
wie zmuszeni byli pod groźbą najsroższych konsekwencji to stanowisko
przyjąć. W trzy tygodnie później, jedenastego listopada, kiedy to przez
cały okupowany kraj przeszła fala krwawego terroru, członkowie rady
zostali aresztowani . Osadzono ich w Radogoszczy, a większość z nich
145
wkrótce zgładzono. Rumkowski skompletował więc nowy Beirat. Ten był
już znacznie mniejszego formatu. O ile w pierwszym znajdowali się jeszcze
ludzie, z którymi Rumkowski, przynajmniej początkowo, zmuszony byłby
się liczyć, o tyle drugi znaczył tyle, co nic...
Przypuszczenie, że Rumkowski został mianowany „Najstarszym”
tylko z racji swego wyglądu, jest dlatego prawdopodobne, że trudno
znaleźć inne motywy, które by tę nominację uzasadniały, jak to
chociażby miało miejsce z prezesem gminy w Warszawie: Czerniaków
coś przecież znaczył... Rumkowski w Łodzi nie znaczył nic albo niewiele.
Był prezesem żydowskiego Domu Sierot w Helenówku i jednym z radnych
gminy żydowskiej. To wszystko.
Wykształcenie miał mniej niż ubogie. Cztery, pięć klas w jakimś realnym
gimnazjum carskiej Rosji. Z zawodu był... Ciekawe, że rzadko kto z piszą-
cych o nim próbował sprawdzić, z czego żył. Nie był „kupcem łódzkim”,
nie był fabrykantem, jak niektórzy o nim pisali. Był po prostu agentem

145 W wyniku akcji przeprowadzonej od września 1939 do kwietnia 1940 r. (tzw. Intelligenzaktion,
czyli akcji fizycznej likwidacji polskiej inteligencji oraz polskich warstw kierowniczych na terenie
okupowanej Polski), Niemcy wymordowali około 500 łódzkich urzędników, znanych w regionie
działaczy społeczno-politycznych i gospodarczych, duchownych, nauczycieli. Zginęli m.in.
prominentni działacze Bundu – Chaim Poznański i Aleksander Margolis, a także Aleksy Rżewski
– były prezydent Łodzi, Edward Dudkiewicz – prezes Zarządu Oddziału Grodzkiego Związku
Nauczycielstwa Polskiego, Tomasz Wasilewski – senator RP i prezes Oddziału (ZNP), Mieczysław
Hertz – działacz społeczny, i wiele innych ważnych postaci dla miasta. Zob. Eksterminacja inteligencji
Łodzi i Okręgu Łódzkiego: 1939-1940, red. A. Galiński, M. Budziarek, Łódź 1992; M. Cygański,
Z dziejów okupacji hitlerowskiej w Łodzi, Łódź 1965; S. Nawrocki, Policja hitlerowska w tzw. Kraju
Warty w latach 1939-1945, Poznań 1970.
152

Mostowicz_zgck_-010214_.indd 152 14-01-31 14:37