Page 150 - Centrum Dialogu im. Marka Edelmana. "Żółta gwiazda i czerwony krzyż" Arnold Mostowicz

poczucia winy – zainteresowanie sprawami skazanego narodu?
Dzieje czterech lat życia w getcie. Rejestr spraw i wydarzeń, które nasz
wspaniały wiek dwudziesty przełknął nie udławiwszy się. Kronika czasów...
pogardy – jak je nazwał kiedyś wielki pisarz francuski ? Pieców – jak
138
je nazwał jego polski kolega ? To raczej kronika czasów obojętności.
139
Spektakl mordowania całego narodu wystawiono na oczach ówczesnej
Europy. I Ameryki, która się teraz Kroniką pasjonuje. Nie budził on emocji
innych niż banalne wzruszenia, jakich dostarczały podobne spektakle
w poprzednich wiekach... Nie zmieniła się przecież tak bardzo moral-
ność chrześcijańska, która je niegdyś parafowała. Może nieco wyczuliły ją
komplikacje ery kolonializmu. No i oczywiście był to już jednak wiek dwu-
dziesty i handel niewolnikami, podboje konkwistadorów czy inkwizycja
należały dzięki Bogu do przeszłości. Niemniej opuszczony palec zwy-
cięskiego cezara wskazywał przecież kogoś, kogo się nigdy nie kochało,
kto nie umiał się znaleźć w dobrze urodzonym towarzystwie europejskim
i kogo trudno się było pozbyć z domu. Tym razem publiczność zasiada-
jąca w wytwornych lożach europejskiej widowni mogła się fascynować
dodatkowo techniką inscenizacji i mistrzostwem wykonania. O gwizdach
nie było mowy. Gdzieniegdzie dały się słyszeć nawet dyskretne oklaski,
którymi obdarzano reżyserię...
Kronika getta łódzkiego – kronika zagłady. Gdyby mu przyszło napi-
sać jakieś uwagi na temat tej książki, dwóch jej bohaterów wysunąłbym
na pierwszy plan. Jednym z nich byłby Mordechaj Chaim Rumkowski,
obdarzony przez Niemców tytułem Aeltester der Juden, co przetłuma-
czono na polski koślawym zwrotem „przełożony starszeństwa Żydów”.
Drugim zaś byłby on sam, czytelnik tej Kroniki, a zarazem jeden z tych,
którzy wszystkie spisane przez kronikarzy wydarzenia przeżyli. On – jeden
z tych stu siedemdziesięciu czy stu osiemdziesięciu tysięcy zagnanych za
druty, jeden z siedemdziesięciu tysięcy wysłanych do Oświęcimia, jeden
z kilkunastu tysięcy, których nie zdążyły zmiażdżyć tryby hitlerowskiej
machiny obozowej. Jeden z tych, o których podczas wojny nie miał kto

138 Czas pogardy (Le Temps du mépris) – tytuł książki André Malraux.
139 Określenie Adolfa Rudnickiego „epoka pieców”, które na trwałe weszło do języka literackiego,
pochodzi od tytułu jednego z jego utworów.
148

Mostowicz_zgck_-010214_.indd 148 14-01-31 14:37