Page 149 - Centrum Dialogu im. Marka Edelmana. "Żółta gwiazda i czerwony krzyż" Arnold Mostowicz

był sobie król...

Zamknął książkę. Zamyślił się. Już w trakcie jej przeglądania – czytać
nie musiał, jako że treść znał aż nadto dobrze – zastanawiał się, co miałby
do powiedzenia, gdyby mu zaproponowano jakieś omówienie tej książki.
Co powinien i co chciałby powiedzieć?
Książka nosiła tytuł Kronika getta łódzkiego. Wydana została
po angielsku w Stanach Zjednoczonych. Kilkanaście lat wcześniej
ukazały się w Polsce pierwsze dwa tomy Kroniki . Nie wzbudziły wówczas
136
większego zainteresowania. Temat był jakby wstydliwy, a poza tym kogo
właściwie mogły obchodzić spisane dzień po dniu wydarzenia i informacje
dotyczące getta i stu kilkudziesięciu tysięcy łódzkich Żydów, po których
nawet wspomnienia utonęły w niepamięci. Upłynąć musiało dalszych
dwadzieścia blisko lat, nastąpić musiało kilka niemałych wstrząsów,
by przyszedł na tę tematykę czas, albo może nastała na nią tylko moda.
Historyk, który rozpoczął opracowywanie tej książki , musiał w latach
137
sześćdziesiątych opuścić Polskę. Teraz wydał całość tej Kroniki w Stanach
Zjednoczonych, gdzie wzburzyła ponoć umysły i stała się autentycznym
bestsellerem. Może spisana w języku angielskim relacja o zstępowaniu
do piekieł i o życiu w piekle bardziej przemawia do wyobraźni niż ta sama
relacja po polsku? A może z biegiem lat rośnie, wynikające z niejasnego

136 W ramach administracji żydowskiej getta działał wydział archiwum, w którym grupa pracowników
w okresie od 12 stycznia 1941 r. do 30 lipca 1944 r. przygotowywała codzienne bądź dwutygodniowe
lub miesięczne raporty z wydarzeń getta, na wzór przedwojennych biuletynów prasowych. Nosiły
oficjalną nazwę „Biuletyn Kroniki Codziennej” oraz Tageschronik lub Monatschronik (od kiedy
pisane były w języku niemieckim). Materiał był przygotowywany za wiedzą Ch. M. Rumkowskiego
i prawdopodobnie władz niemieckich. Zagrożenie kontroli wpłynęło niewątpliwie na sposób
opracowywania tekstów, często apologetyczny wobec Przełożonego Starszeństwa Żydów oraz
unikający podejmowania tematów związanych z okupantem. Nie zmienia to faktu, że jest to
niezwykle wartościowy materiał opisujący dzieje łódzkiego getta. Pod wspólnym tytułem Kronika
getta łódzkiego została przygotowane do wydania w latach 60. przez Danutę Dąbrowską i Lucjana
Dobroszyckiego. Niestety, wskutek zawirowań politycznych, ukazały się jedynie dwa tomy Kroniki.
Dobroszycki wyjechał z Polski do Stanów Zjednoczonych, gdzie przygotował jednotomowy wybór
tekstów Kroniki. Pierwsze polskie pełne wydanie ukazało się w 2009 r. Por. Kronika getta łódzkiego,
oprac. D. Dąbrowska i L. Dobroszycki, t. 1, Łódź 1965, t. 2, Łódź 1966; The Chronicle of the Łódź
getto 1941-1944, red. L. Dobroszycki, New Haeven/London 1984; Kronika getta łódzkiego/
Litzmannstadt Getto, oprac. i red. naukowa J. Baranowski i in., t. 1-5, Łódź 2009.
137 Lucjan Dobroszycki (1925-1995) – polski historyk, ocalały z łódzkiego getta, specjalizujący się
w najnowszej historii Polski, zwłaszcza okresu II wojny światowej.
147

Mostowicz_zgck_-010214_.indd 147 14-01-31 14:37