Page 151 - Centrum Dialogu im. Marka Edelmana. "Żółta gwiazda i czerwony krzyż" Arnold Mostowicz

się dopominać, jeden wreszcie z ostatnich, którzy w czterdzieści lat od jej
zakończenia ciągle żyją. I świadczą.
Dwaj bohaterowie tej książki. Niejasno odczuwał wzajemne ich sto-
sunki. W jakim charakterze powinien zabrać głos: ofiary? oskarżyciela?
świadka? A może przemówić w imieniu tych trzech postaci jednocześnie?
Rzeczywistym autorem tej kroniki jest hitleryzm. Tylko że jemu
rachunek, acz nie przez wszystkich akceptowany, wystawiono dawno.
A Rumkowski? Przecież dla wielu był on, w stojącej na wokandzie histo-
rii sprawie getta łódzkiego, oskarżonym nie mniej winnym. O, i jemu
wystawiono rachunek. Gorzki. Surowy... Najczęściej go potępiano.
Jak złego ucznia przeciwstawiano go prymusowi, którym miał być Adam
Czerniaków , prezes warszawskiego Judenratu. Czerniaków popeł-
140
nił samobójstwo, nie chcąc podpisywać wyroku śmierci na swój naród.
Rumkowski nie zdobył się na ten akt odwagi i po dziś dzień to mu się
wypomina. Wraz z Rumkowskim postawiono w stan oskarżenia wszystkie
beiraty , wszystkie judenraty, i to mimo iż lata mijały, a rosnąca wiedza
141
o czasach holokaustu powinna była uprzytomnić historykom, że wszelkie
wzorce i kanony postępowania warte były mniej niż jedno życie żydowskie
w sytuacji, jakiej dzieje dotychczas nie znały.
Rumkowski nie tylko nie popełnił samobójstwa, ale zgadzał się
i podpisywał, i podpisywał, i podpisywał. I jeszcze zgoda na dziesięć
tysięcy do gazu w Chełmnie. I jeszcze wyrok śmierci na starców i na dzieci.
I jeszcze na tych, którzy z głodu ukradli puszkę konserw, i na tych, którzy
wzięli łapówkę w postaci ćwiartki chleba... Boże mój! On to wszystko
rzeczywiście podpisywał. To oskarżenie nie może przecież budzić wątpli-
wości. A może są w nim jednak luki? A jeśli tak, to jak ich szukać?

140 Adam Czerniaków (1880-1942) – inżynier, działacz żydowskich związków rzemieślniczych, senator
II RP (1931-1935), radny miasta Warszawy, wiceprzewodniczący Żydowskiej Gminy Wyznaniowej
w Warszawie (do 1939 r.). 23 września 1939 r. został przez prezydenta Warszawy Stefana
Starzyńskiego mianowany prezesem gminy. 4 października 1939 r. Niemcy nakazali mu objąć
stanowisko przewodniczącego Judenratu, które piastował do chwili popełnienia samobójstwa w dniu
23 lipca 1942 r. Szerzej patrz: Adama Czerniakowa dziennik getta warszawskiego 6 IX 1939–23 VII
1942, oprac. i przypisy M. Fuks, Warszawa 1983; M. Urynowicz, Adam Czerniaków 1880–1942.
Prezes getta warszawskiego, Warszawa 2009.
141 Bejrat (z niem.) – komitet doradczy, zespół osób wybranych do wspierania radą kierownika getta,
członkowie Judenratu. Zob.: E. Wiatr, Wstęp, przypis 21.
149

Mostowicz_zgck_-010214_.indd 149 14-01-31 14:37