Page 104 - Centrum Dialogu im. Marka Edelmana. "Żółta gwiazda i czerwony krzyż" Arnold Mostowicz

od Jom Kippur jednego roku do Jom Kippur drugiego. Na Nowomiejskiej
94
i na Wschodniej, na Kamiennej i na Peipera, na Południowej i Żydowskiej
– ona właśnie, kapociarsko-rzemieślniczo-handlarska biedota była wizy-
tówką tej części miasta. W ponurych, szarych, brudnych kamienicach
ponure, szare, brudne mieszkania zapchane były gratami i dziećmi
i zawsze pachniały cebulą i praniem. W tych to mieszkaniach podczas
piątkowo-sobotnich spotkań opowiadano sobie o fortunie Poznańskiego,
o mądrości i wpływach tego czy innego cadyka, o ostatniej roli Molly
Picon , o chorobach dzieci i o podatkach, co oddychać Żydom nie
95
pozwalają, o Palestynie i o Trockim. Tutaj też rodziła się i przechodziła
z ust do ust legenda o łódzkiej dintojrze, i o jej bohaterach, o Fajwlu
Buciku , o Szai Magnacie , a przede wszystkim o Ślepym Maksie .
98
96
97
Dintojra... Wie pan chyba, skąd ta nazwa pochodzi? Dosłownie zna-
czy: sąd według zasad Tory. Takie sądy sprawowali rabini, a później termi-
nem dintojry określano wszelkie sądy polubowne, to znaczy takie, które
pozwalały na omijanie zwykłych, oficjalnych sądów państwowych repre-
zentujących władzę i porządek administracyjny gojów. Wielowiekowe
doświadczenie nauczyło Żydów, aby do takiego sądu, uosabiającego
porządek prawny społeczeństw, w których żyli, odnosić się z daleko idącą
rezerwą. Nic nie wzbudziło zaufania – ani przewlekła procedura, ani decy-
zje, wyroki, orzeczenia, na które miały wpływ siły niezbadane, najczęściej
wrogie Żydowi. Dintojra stwarzała rękojmię, że wyrok będzie bezstronny,

94 Jom Kippur (Dzień Pojednania) – święto żydowskie o charakterze pokutnym. Przypada na przełomie
września i października. Szerzej patrz: N. Kameraz-Kos, Święta i obyczaje żydowskie, Warszawa
1997, s. 47-54.
95 Molly Picon (1898-1992) – amerykańska aktorka teatralna i filmowa żydowskiego pochodzenia,
gwiazda teatru i filmu w języku jidysz.
96 Fajwel Bucik – jeden z szefów łódzkiego świata przestępczego.
97 Szaja Zylberszac, zwany Szają Magnatem (1884-1942) – członek łódzkiego świata przestępczego.
98 Menachem Borensztajn (pisownia także: Bornsztajn, Bornstein) – znany pod przydomkiem Ślepy Maks
(1890-1960) – legendarny łódzki gangster. Arnold Mostowicz jest autorem fabularyzowanej
opowieści o Bornsztajnie pt. Ballada o Ślepym Maksie, Łódź 1998. Postać herszta gangsterów,
zwanego też łódzkim Robin Hoodem, stała się kanwą kilku innych książek. Zob: J. Indelak, Szczury
ze złego miasta, Łódź 1990; K. Lewandowski, Perkalowy dybuk, Wrocław 2009. Powstał też
serial dokumentalny Ten bandycki świat trzydziestych lat, w którym w postać Maksa wcielił się
Bronisław Wrocławski, oraz spektakl teatralny Kokolobolo, czyli opowieść o przypadkach Ślepego
Maksa i Szai Magnata na deskach Teatru Nowego im. K. Dejmka w reżyserii Jacka Głomba.
Młodzi łodzianie zafascynowani postacią gangstera zorganizowali grę miejską „Łap złodzieja”.
102

Mostowicz_zgck_-010214_.indd 102 14-01-31 14:37