Page 627 - Centrum Dialogu im. Marka Edelmana w Łodzi. Chava Rosenfarb - Listy do Abraszy.

miłości. To nadopiekuńcza mama. Jej nadopiekuńczość często doprowadzała
mnie do białej gorączki i była jednym z powodów naszych sprzeczek. Biegała za
mną z jedzeniem, wciąż bała się, że się przeziębię. „Załóż szalik! Włóż wełnianą
bieliznę! Nie biegnij, bo się spocisz! Nie chodź boso!”. Nigdy nie przestawała
drżeć z napięcia i strachu, ciągle martwiła się – o nasze bezpieczeństwo, nasze
zdrowie, nasze życie. Czy można się temu dziwić? Niebezpieczeństwo czyha od
pokoleń. Żydowska matka jest po to, by ochraniać, podtrzymywać ciąg egzystencji
poprzez dzieci, poprzez współprzeżywanie ich życia. Taka oto jest moja jidisze
mame. Taka jest mama Binele.
Mama Balcia jest innym wariantem żydowskiej matki. To rzeczowa mama,
o surowej, niesentymentalnej serdeczności, opanowana i panującą nad swoją
rodziną. Teraz i Balcia stara się pokazywać swoim dzieciom spokojną twarz,
jednak z jej oczu krzyczy strach. Często biegnie do wiadra, które stoi w kącie
wagonu. Obok niej siedzi mama Hanka. Nigdy nie urodziła dziecka, a jednak jej
naturalny macierzyński instynkt tak wspaniale odtworzył w niej najpiękniejsze
niuanse matczynego oddania dla Sorki.
Kiedy Marek przysuwa się do Gabiego, siadasz obok mnie, Abraszo. Opowia-
dasz mi o rozmowie, którą odbyłeś z Markiem w kryjówce. Wyznajesz mi, że kiedyś
byłeś we mnie zakochany. Miłość ta, która jeszcze bardziej rozkwitła w getcie,
pomogła Ci radzić sobie z jego rzeczywistością. Jednak w kryjówce Twoja miłość
do mnie zmieniła się i objęła też Marka. Taką miłość Grecy nazywają agape.
W kryjówce zauważyłam, że Ty i Marek staliście się bardziej przyjacielscy wobec
siebie i byłam z tego zadowolona. Przypominam sobie, jak Ty i ja myliśmy razem
obierzyny z kartofli, by je ugotować. „Jesteś śpiewem” – powiedziałeś do mnie.
„Jesteś rina 427 – radością, a ja jestem dima 428 – łzą”.
Roześmiałam się. Di wos zejen mit dima, weln sznejdn mit rina 429 . Jakoś wda-
liśmy się wtedy w abstrakcyjną rozmowę o miłości i przytoczyłeś dla mnie Twój
ulubiony cytat rabbiego Meira 430 : „Miłość, która jest zakorzeniona w ziemskich
realiach, znika razem z nimi. Jednak miłość, która wznosi się ponad ziemskie
realia, trwa wiecznie” .
431

427 Rina (hebr.) – śpiew, radość.
428 Dima (hebr.) – łza.
429 (jid.) Te, które są ze łzą, odetnie radość.
430 Rabin Meir, jeden z tannaitów, żydowskich uczonych i nauczycieli prawa ustnego, zajmujący się
komentowaniem i wyjaśnianiem Biblii Hebrajskiej, głównie Tory. Jego pouczenia zawarte są m.in.
w Misznie, podstawowej części Talmudu.
431 Cytat pochodzi z Miszny, z traktatu Pirkej Awot (Sentencje ojców), rozdz. V.16: „Każda miłość
oparta na interesie ustaje w chwili, kiedy kończy się interes. Zaś miłość wolna od interesu, nigdy
nie przemija” (tł. Michał Friedman). 625