Page 37 - Centrum Dialogu im. Marka Edelmana. "Getto walczy" Marek Edelman

tego, że Żydzi jedni drugich poprowadzą na śmierć, byle tylko uchro-
nić swoje własne życie.
Przez pierwszych kilka dni „akcji” bez przerwy obraduje Rada Partyj-
na ([Maurycy] Orzech. Abrasza [Blum], „Berek”, Sonia [Nowogródzka],
Bernard [Goldstein], [Lajzer] Klog, [Szłojme] Paw, Grylak, Mermelsztajn,
Kersz, Wojland, Russ, Marek [Edelman] oraz towarzysz z PS-u). Z go-
dziny na godzinę oczekujemy przybycia broni, cała młodzież jest zmo-
bilizowana. Przez trzy dni, dopóki nie znikły ostatnie nadzieje otrzy-
mania broni, trwa stan ostrego pogotowia. Wszyscy nasi cukunftow-
cy i skifiści są zmobilizowani w kilku punktach i czekają rozkazu. Na-
strój jest tak podniecony, że dochodzi do kilku bójek ulicznych z bio-
rącą udział w akcji policją żydowską.
Drugiego dnia akcji popełnia samobójstwo prezes Rady Żydowskiej,
86
inż. Adam Czerniaków . Wiedział on dokładnie, że rzekome przesied-
lanie na wschód – to śmierć setek tysięcy ludzi w komorach gazo-
wych i nie chciał być za to odpowiedzialny. Nie mając możności prze-
ciwstawienia się temu, co się stało – wolał odejść. Uważaliśmy wów-
czas, że tak postąpić nie było mu wolno, że obowiązkiem jego, jako
jedynej autorytatywnej osoby w getcie, było zawiadomić całą ludność
żydowską o faktycznym stanie rzeczy i rozwiązać wszystkie instytucje,
a w szczególności policję żydowską, która oficjalnie podlegała Radzie
Żydowskiej i przez nią została stworzona.
Tego samego dnia ukazuje się pierwszy numer naszego wydawnic-
twa „Ojf der Wach” (Na Straży), który przestrzega ludność przed do-
browolnym zgłaszaniem się do wyjazdu i nawołuje do stawiania opo-
ru. „W wielkiej naszej bezsilności – pisze towarzysz Orzech w artyku-
le wstępnym – nie dajcie się złapać – brońcie się rękami i nogami”.
Numer ten, wydany w potrójnym nakładzie, czwartego i piątego dnia
akcji kolportowany jest przez Zośkę Goldblat, Marynkę Segalewicz
i Cłuwę Kryształ-Nisenbaum.
Dla ostatecznego i konkretnego sprawdzenia, co się dzieje z trans-
portami ludzi odchodzącymi z getta, wysłany zostaje na „aryjską stro-
nę” w ślad za transportem Załmen Frydrych (Zygmunt). Podróż jego
na „wschód” trwa bardzo krótko, gdyż zaledwie trzy dni. Od razu po

86 Adam Czerniaków (1880–1942) – społecznik oraz polityk, działacz Centralnego Związku
Rzemieślników Żydów, senator RP, w czasie wojny prezes Rady Żydowskiej w Warszawie.
Na początku akcji wysiedleńczej z getta – 23 lipca 1942 r. – popełnił samobójstwo.
– 35 –