Page 22 - Centrum Dialogu im. Marka Edelmana. "Getto walczy" Marek Edelman

pozorach wprowadzano ich następnie do hermetycznie zamkniętych
samochodów, w których znajdowały się komory gazowe. Gaz był wtła-
czany siłą pracy motoru samochodowego. Następnie na polanie w la-
sku pod Chełmnem żydowscy grabarze wyjmowali trupy z samocho-
dów i grzebali je. Cały las otoczony był 200 SS-manami. Akcją kierował
24
SS-man Bykowiec . Kilkakrotnie miały miejsce inspekcje generałów
25
SS i SA .
Getto warszawskie w te wiadomości nie uwierzyło. Nie mogli uwie-
rzyć ci wszyscy czepiający się życia ludzie, że to życie może być im
w taki sposób zabrane. Jedynie zorganizowana młodzież, obserwu-
jąc uważnie stopniowy wzrost terroru niemieckiego, uznała wypadki
te za prawdopodobne i prawdziwe, i postanowiła przeprowadzić sze-
roką akcję propagandową dla uświadomienia społeczeństwa. W po-
łowie lutego 1941 r. odbywa się zebranie aktywu Cukunftu*, na któ-
rym przemawiają Abrasza Blum i Abramek Bortensztein . Jasne jest
26
dla wszystkich, że nie będziemy ginąć bezbronnie. Wstyd nam za Ży-
dów chełmińskich, że dali się bez najmniejszego oporu poprowadzić
na śmierć. Nie chcemy dopuścić do tego, by getto warszawskie kie-
dykolwiek znalazło się w podobnej sytuacji. „Nie będziemy umierać
na kolanach” – mówi Abramek. „Przykład weźmiemy nie z nich, ale
z ludzi takich, jak towarzysz nasz Alter Bas ”. Właśnie w tym samym
27
czasie, kiedy tamci ginęli biernie i pokornie, on, złapany jako działacz
polityczny z nielegalnymi gazetkami w kieszeni, męczony wszystki-
mi znanymi Niemcom sposobami, przeciwstawił się całą swoją istotą
bestialskiej przemocy, choć za cenę kilku słów mógł uratować życie.
W kilkudziesięciu egzemplarzach kolportowany jest w getcie opis
zbrodni chełmińskich. Zagranicę przesyłamy raport z żądaniem zasto-
sowania kroków represyjnych wobec ludności cywilnej niemieckiej. Ale
zagranica także nie wierzy. Apel nie znajduje oddźwięku, pomimo że

24 Prawdopodobnie Polizeimeister Willi Lenz.
25 Autor zaczerpnął swoje informacje z relacji Jakuba Grojnowskiego (Szlamka Winera), którą ten
złożył w warszawskim getcie.
*
Cukunft – „Przyszłość” – bundowska organizacja młodzieżowa.
26 Abram Bortensztajn (?–1942) – lider Cukunftu w getcie warszawskim. W trakcie tzw. wielkiej akcji
dobrowolnie, wraz z żoną i dzieckiem, dał się zabrać do transportu do ośrodka zagłady
w Treblince.
27 Alter Bas – syn piekarza, działacz Bundu oraz Cukunftu, zamordowany przez gestapo.
– 20 –