Page 24 - Centrum Dialogu im. Marka Edelmana w Łodzi. Annette Libeskind Berkovits „Życie pełne barw. Jak Nachman Libeskind przeżył nazistów, gułagi i komunistów"

* * *

Kiedy Nachman skończył siedem lat, rodzice chcieli posłać go do
chederu, niewielkiej religijnej szkółki dla żydowskich dzieci. Kiedy chło-
piec usłyszał początek dyskusji na ten temat pomiędzy ojcem a dwoma
starszymi braćmi, natychmiast postanowił zniknąć im z oczu. Bracia
zawsze stawali po jego stronie i instynkt podpowiadał mu, aby się nie
wtrącać. Wziął swój ołówek, ten z obgryzionym końcem, i wpełzł pod
stół, gdzie zaczął rysować, łowiąc jednocześnie każde słowo. Obaj bracia,
wystarczająco dorośli, aby spierać się z rodzicami, nie chcieli słyszeć
o chederze.
– Tato – powiedział Jankiel, najstarszy brat. – Niech Nachman idzie
8
do tej nowej szkoły Włodzimierza Medema . To tylko parę ulic od nas.
– A co ci się nie podoba w chederze? Ty tam chodziłeś i twój brat też
– odrzekł Chaim Chaskiel, podnosząc brwi i odkładając fajkę. Zdziwił
się, że jego najstarszy syn, który nadal przestrzegał tradycji, wysunął
tak radykalną propozycję. Słyszał o tej nowej szkole, mówiła o tym cała
9
okolica. Żydowska partia robotnicza Bund otwierała bezpłatne szkoły
w ubogich dzielnicach miasta i stała się potężnym głosem łódzkich
socjalistów.
Większość miejscowych Żydów, podobnie jak rodzina Chaima Cha-
skiela, z trudnością wiązała koniec z końcem. Byli to krawcy, szewcy,
kapelusznicy, właściciele niewielkich sklepików, przede wszystkim zaś
tkacze i farbiarze, gdyż Łódź była europejską stolicą przemysłu włókien-
niczego. Żydzi stanowili ponad jedną trzecią wszystkich robotników.
Z powodu ogromnych, rażących różnic klasowych Łódź stała się zarze-
wiem aktywności politycznej, w której Bund odgrywał znaczącą rolę.
Dotychczas nie było w Europie miasta, w którym przemysł rozwinąłby
się do tego stopnia, lecz ów gwałtowny rozwój pociągnął za sobą skrajne
ubóstwo robotników, przynosząc jednocześnie niewypowiedziane bogac-

8 Założona przez Bund szkoła z językiem jidysz dostała imię Włodzimierza Medema
(1879-1923), działacza społecznego i politycznego, który walczył o powołanie szkół
i placówek oświatowych.
9 Bund – żydowska lewicowa partia polityczna działająca w Polsce, na Litwie i w Rosji
od lat 90. XIX wieku. Walczyła o lepsze warunki pracy, uspołecznienie przemysłu
i kulturową autonomię Żydów opartą na demokratycznych zasadach. W międzywo-
jennej Łodzi Bund miał duże poparcie robotników.

24