Page 238 - Centrum Dialogu im. Marka Edelmana w Łodzi. Annette Libeskind Berkovits „Życie pełne barw. Jak Nachman Libeskind przeżył nazistów, gułagi i komunistów"

potrzebowali pomocy. Nie pójdę na cmentarz bez dodatkowego prze-
wodnika.
– Dobrze, dobrze – ustąpił – ale chcę, żebyś wiedziała, że ja wiem.
Słuchaj, Aniu, poniedziałek to nasz ostatni dzień. Co będzie, jeśli wrócimy
do domu z niczym?
Zaskoczył mnie nietypowy dla niego brak optymizmu.

* * *

Oprócz dostatecznie przygnębiającego bezrobocia, w życiu Nachmana
w Tel Awiwie istniał jeszcze jeden niszczący aspekt. Gdy tylko powiedział
choć słowo w jidysz, rozlegał się refren: „Hebrajski! Hebrajski! Hebraj-
ski!”. Sąsiedzi i krewni nieustannie przypominali mu, aby przestał
mówić w swoim ojczystym języku. Obcy ludzie patrzyli skonsternowani,
jakby rzucił jakieś przekleństwo, kiedy na targu odezwał się w jidysz do
Dory. „Twoim językiem jest teraz hebrajski”. Ich oczy rzucały zatrute
strzały, bardziej bolesne niż łagodne słowa szwagierki, która powiedziała:
„Naprawdę, Nachman, musisz porzucić język diaspory. Ty też, Doro. Im
szybciej to zrobicie, tym szczęśliwsi się tu poczujecie”.
Choć Nachman nie był już aktywnym członkiem Bundu (komuni-
styczny polski rząd rozwiązał pozostałości partii w 1948 roku), to jednak
nadal cenił sobie fakt, iż Bund walczył o legitymizację języka jidysz.
W przedwojennej Polsce był to element oficjalnego programu partii.
Jednak tutaj, w kraju Żydów, jidysz był traktowany z odrazą. Używanie
jidysz jako środka komunikacji w codziennych rozmowach oraz w sztuce
było integralnym elementem tożsamości bundowców. Język jest pod-
stawą kultury – myślał Nachman za każdym razem, kiedy rugano go za
używanie ojczystej mowy. Delegalizując jidysz, Izraelczycy wymazują
nasze dziedzictwo. Jedenaście milionów użytkowników jidysz w Euro-
pie, dziesiątki gazet w jidysz w samej tylko Łodzi, zespoły teatralne,
wykłady, seminaria, powieści, poezja, humor – wszystko to miało zostać
wyrzucone na śmietnik? Nachmanowi wydawało się to gorzkie jak żółć.
Przypomniał sobie, jak przed wojną bundowcy sprzeciwiali się odrodze-
niu hebrajskiego jako języka świeckiego oraz koncentracji wszystkich
Żydów z całego świata w Palestynie. Bogate, wielowiekowe dziedzictwo
żydowskie w krajach europejskich, gdzie urodzili się zarówno oni, jak
i ich przodkowie sprawiało, iż bundowcy uważali te kraje za swoje własne.

238