Page 47 - Centrum Dialogu im. Marka Edelmana. "Żółta gwiazda i czerwony krzyż" Arnold Mostowicz

Raport w sprawie Cyganów

Szanowny Panie!
Prosi mnie Pan w swoim liście, bym Mu szczegółowo zrelacjonował
wydarzenie, o którym pobieżnie wspomniałem podczas naszej rozmowy.
Nawiązując do niej prosi Pan także, bym szczegółowiej, o ile to możliwe,
napisał o sobie. Prośba to zrozumiała. Ma Pan nadzieję wykorzystać
informacje, które Mu przekażę, informacje niedające się zweryfikować.
Powinien Pan więc nieco więcej wiedzieć o autorze relacji. Szczegóły
dotyczące mojej osoby stanowić mogą istotny punkt odniesienia.
To prawda, że podczas naszej rozmowy mało było okazji, bym mówił
o sobie. Zorientowałem się od razu, że interesowały Pana w pierwszym
rzędzie te sprawy, które od dawna stanowią przedmiot Pana dociekań.
Historycznych i literackich. Teraz spróbuję napisać o sobie szerzej.
Myślę, że wybaczy mi Pan, jeśli uwagi moje będą mieć charakter raczej
sprawozdania czy raportu niż listu. Mam wrażenie, że ułatwię sobie zadanie,
gdy pisząc nie będę musiał mieć stale na uwadze, że zwracam się do
konkretnej osoby – czyli do Pana. Ta bezosobowość adresata pozwoli mi,
być może, na uniknięcie wstrzemięźliwości, jaką mógłbym odczuć będąc
świadomym, że słowa, które przelewam na papier, zostaną odczytane
(i zapamiętane) przez jednego, znanego mi odbiorcę.
Ale przystąpmy do rzeczy.
Kiedy staram się uporządkować wspomnienia z getta, szukam zawsze
jakiegoś punktu w czasie, punktu, który by mi pozwolił do tych wspo-
mnień wprowadzić pewien porządek, ustalić właściwą kolejność
wydarzeń. Łatwiej mi powiedzieć, że coś się działo, na przykład, tuż przed
likwidacją getta czy po wielkiej szperze , niż konkretnie określić rok czy
15

15 W dniach 5-12 września 1942 r. z getta łódzkiego Niemcy wywieźli do ośrodka zagłady
w Chełmnie nad Nerem ponad 15 tys. dzieci i osób powyżej 65 roku życia. Akcję deportacyjną
poprzedziło dramatyczne przemówienie Ch. M. Rumkowskiego o konieczności oddania dzieci dla
uratowania pozostałych mieszkańców. Wydarzenie to przewija się we wszystkich wspomnieniach
i dziennikach jako najtragiczniejszy okres w historii getta. Z racji zarządzonego wówczas
zakazu opuszczania domów (Allgemeine Gehsperre) akcję określa się jako „wielka szpera”.
Wstrząsający tekst o tych dniach napisał jeden z kronikarzy łódzkiego getta, Oskar Singer.
Zob. O. Singer, Felieton o wydarzeniach podczas „wielkiej szpery”, [w:] Kronika…, t. 2, s. 217-228.
45

Mostowicz_zgck_-010214_.indd 45 14-01-31 14:37