Page 98 - Centrum Dialogu im. Marka Edelmana w Łodzi. Litzmannstadt Getto. Ślady.

około 160 tysięcy Żydów, co stanowiło ponad 32 pro-
cent wszystkich Żydów zamieszkujących w państwie
niemieckim. Na skutek emigracji spowodowanej
prześladowaniami ze strony nazistów do maja
1939 roku w Berlinie pozostało około 80 tysięcy
Żydów. Jednocześnie z emigracją do stolicy Rzeszy
przybywały osoby z okolicznych miejscowości, szu-
kające bezpieczeństwa w większym mieście.
Po dojściu do władzy partii nazistowskiej kierowa-
nej przez Adolfa Hitlera w 1933 roku berlińscy Żydzi,
podobnie jak w innych miastach Rzeszy, padli ofiarą
brutalnych prześladowań – pozbawiano ich prawa Jednym z punktów zbornych dla deportowanych berlińskich
wykonywania zawodu, Niemcy przejmowali należącą Żydów był gmach synagogi postępowej przy Levetzowstrasse.
do Żydów własność, niejednokrotnie zdarzały się bru- Od 1988 r. w tym miejscu znajduje się pomnik
talne pobicia i morderstwa. Podczas pogromu nocy upamiętniający deportacje (zbiory prywatne)
kryształowej w Berlinie spalono synagogi, zniszczono The progressive synagogue at Levetzowstrasse was one
dziesiątki mieszkań i sklepów, a ponad 12 tysięcy of the gathering points for the deported Berlin Jews. In 1988
mężczyzn wywieziono do obozu koncentracyjnego a monument was erected there to commemorate
w Sachsenhausen. the deportations (private collection)
Sytuacja berlińskich Żydów uległa dalszemu po-
gorszeniu po wybuchu II wojny światowej. Lokalne
władze nazistowskie z Josephem Goebbelsem na burnt down, dozens of apartments and shops were
czele naciskały na deportację przebywających w sto- demolished, and over 12,000 men were deported to
licy Rzeszy Żydów „na wschód” – usunięcie Żydów ze the Sachsenhausen concentration camp.
stolicy Rzeszy było traktowane prestiżowo. Jednym The situation of Berlin Jews continued to de-
z działań mających ułatwić planowaną akcję było teriorate after the outbreak of WWII. Local Nazi
wprowadzenie z początkiem września 1941 roku authorities led by Joseph Goebbels insisted on the
obowiązku noszenia przez wszystkich berlińskich Ży- deportation of the Jewish residents ‘to the East’; the
dów żółtej gwiazdy z napisem „Jude” – tym samym removal of Jews from the capital of the Reich was
potwierdzono w widoczny sposób izolację Żydów considered a matter of prestige. One of the measures
od pozostałej części społeczeństwa niemieckiego. designed to aid the planned action was the intro-
Na rozkaz Gestapo w synagodze przy Levetzow- duction of yellow stars with the word ‘Jude’, which
strasse w dzielnicy Tiergarten oraz byłym domu the Jews of Berlin were required to wear, thus visibly
starców przy Grossen Hamburger Strasse urządzono confirming their isolation from German society.
punkty zborne dla osób, które miały zostać depor- On the order of the Gestapo the synagogue
towane do Litzmannstadt. Stamtąd w czerech gru- at Levetzowstrasse in the Tiergarten district and
pach 18, 24, 29 października i 1 listopada 1941 roku a former home for the elderly at Grosse Hamburger
skierowani zostali na dworzec Berlin-Grünewald, Strasse were turned into gathering points for peo-
gdzie czekały podstawione pociągi trzeciej klasy. ple who were to be deported to Litzmannstadt.
Niezwłocznie po ich zapełnieniu składy odjechały na From there they were directed in four groups (on
wschód w kierunku getta w Litzmannstadt. October 18, 29 and 29 and November 1, 1941) to
Od końca 1941 roku z Berlina wywieziono kolejne the Berlin-Grünewald railway station, where third
grupy Żydów. W sumie ze stolicy Rzeszy deporto- class trains were waiting, and were sent to the east
wano około 10 tysięcy osób do gett w okupowanej towards the Litzmannstadt ghetto immediately
przez Niemcy wschodniej Europie – w Łodzi, Rydze, after boarding.

97