Page 320 - Centrum Dialogu im. Marka Edelmana w Łodzi. Chava Rosenfarb - Listy do Abraszy.

Siedzę na mojej pryczy w szpitalnym pokoiku. Jest jeszcze południe. Moje
aryjskie współlokatorki, które opuszczają jutro lazaret, ucięły sobie drzemkę.
Okno jest otwarte i zaczyna się robić gorąco. Wiejący od okna ciepły wietrzyk
przywiewa do środka melodię. Ktoś na zewnątrz śpiewa piosenkę, którą zwykła
nucić mama: „Wos gewen iz gewen, iz nito” 236 . Nucę do melodii, zmieniając
ostatnie słowa: „Wos gewen iz gewen – iz noch do” .
237
Abraszo, ostatnio do moich powtarzających się koszmarów z naszej podróży
bydlęcym wagonem doszedł jeszcze jeden, by mnie prześladować. Śni mi się
często, że nie mogę otworzyć oczu, że całkiem oślepłam. Odwiedziła mnie tu
kobieta z mojego obozu. Nazywa się Genia. W dniu wyzwolenia nagle straciła
wzrok. Lekarze uważają, że była to histeryczna ślepota. Genia nie mogła już
więcej patrzeć na świat. Zbyt dużo zobaczyła. Widzę się we śnie, jak całkiem
rozbudzona usiłuję otworzyć oczy i nie mogę. Krzyczę, wołam, by podano mi
nóż, żebym mogła rozciąć sklejone powieki. Wpadam w panikę. Nikt nie może
mi pomóc. Pamiętasz, Abraszo, jak zwykłeś wyjaśniać mi moje sny? Cytowałeś
z Talmudu, że niewyjaśniony sen jest jak nieprzeczytany list. Jednak te moje sny
nie potrzebują żadnego komentarza.
I czy pamiętasz, jak niedługo po wybuchu wojny zdarzyło się nam raz roz-
mawiać o cierpieniu. Powiedziałeś, że nie powinno się być na nie ślepym, lecz
przyjąć je i ujarzmić, jak gdyby było dzikim wołem; trzeba nałożyć jarzmo na jego
kark, żeby nie zostać przez nie zniszczonym, tylko przeciwnie, żeby pomogło
nam orać nasze własne pole. Moim polem jest moje ocalone życie. Użyźniam
je łzami, lecz plonów nie zbieram ze śpiewem na ustach.
Węgierski ordynans wszedł dopiero co do mojego pokoiku na czubkach
palców i wręczył mi jabłko. Moje pierwsze jabłko po wyzwoleniu! Dlaczego
akurat ten wczorajszy zbrodniarz mi je przyniósł? To jabłko nie jest ani trochę
podobne do wspaniałego czerwono-żółtego jabłka, które moja babunia Hinda
wręczyła mi pewnego razu podczas letnich wakacji, kiedy siedziałyśmy razem
przy jej okiennym sklepiku na Pociejowie w Bocianach. Przed wojną, za każ-
dym razem, kiedy wgryzałam się w jabłko, przychodziła mi na myśl babunia
Hinda. Teraz też. To jabłko przenosi mnie w cudowny sposób do Bocianów,
do babci.
Czuję na podniebieniu całą słodycz moich dziecięcych lat, kiedy przypominam
sobie smak babcinego jabłka, aromat cynamonu w jabłkowym kompocie mamy,
czy smak makowych ciasteczek wypiekanych w piecu Zalmana Fidlera. Zwykłam

236 (jid.) Co było, to było, już tego nie ma – jedna z najpiękniejszych nostalgicznych pieśni z reper-
tuaru żydowskiego teatru przedwojennego, wykonywana przez różnych znanych artystów, po raz
pierwszy w 1926 r., do której tekst napisał David Meyerowitz (1867-1943), kompozytor urodzony
na Łotwie, ale tworzący głównie w USA.
318 237 (jid.) Co było, to było, i wciąż jest.