Page 24 - Centrum Dialogu im. Marka Edelmana. "Żółta gwiazda i czerwony krzyż" Arnold Mostowicz

Tragiczne warunki panujące w obozie spowodowały bardzo szybko wybuch
epidemii tyfusu plamistego. Kilkuset zmarłych Cyganów pochowano na
cmentarzu żydowskim, natomiast resztę Niemcy wywiezli w dniach 5-12
stycznia 1942 r. do Chełmna nad Nerem. Romowie byli pierwszymi ofiarami
kierowanymi z Litzmannstadt do uruchomionego 8 grudnia 1941 r. ośrodka
zagłady, w którym w kolejnych miesiącach śmierć poniosły tysiące Żydów
z likwidowanych gett prowincjonalnych w Kraju Warty oraz z getta łódzkiego.
24
Niewiele zachowało się dokumentów dotyczących tzw. obozu cygań-
skiego. Stąd też niezwykle cenny jest głos Arnolda Mostowicza, który był
jednym z nielicznych świadków gehenny ludności romskiej, którą opisał
po latach w swojej książce Żółta gwiazda i czerwony krzyż.
„Oczyszczanie” Kraju Warty z ludności żydowskiej, w praktyce polega-
jące na odseparowywaniu młodych i zdolnych do pracy od pozostałych,
kierowanych na śmierć do Chełmna nad Nerem, dotknęło także getto
łódzkie. Od Rumkowskiego również zażądano wysiedlenia 20 tysięcy
niepracujących, liczbę tę zmniejszono później do 10 tysięcy. Za reali-
zację tego zadania odpowiadała administracja żydowska, a konkretnie
specjalnie w tym celu powołana Komisja Wysiedleńcza, która wyznaczała
osoby do tzw. kontyngentu osób przeznaczonych na wysiedlenie z getta.
Średnio było to ok. 1000 osób dziennie. Powojenna wiedza o zasadach
funkcjonowania ośrodka zagłady w Chełmnie nad Nerem łączy tę liczbę
z zasadą „ein tag – ein tausend” (jeden dzień, jeden tysiąc), którą jako
normę wydajności przyjęło Sonderkommando Kulmhof .
25
Pierwszy etap wysiedleń Żydów z łódzkiego getta, trwający od 16 do 29
stycznia 1942 r., objął wyznaczony pierwszy kontyngent 10 tysięcy osób.
Najpierw zostali wysłani z getta osadzeni z więzienia przy ul. Czarneckiego,
którym można było udowodnić najmniejsze nawet przestępstwo,
a więc choćby kradzież ziemniaka. Kolejną grupę „deportantów”, stano-
wiły osoby niepracujące, pobierające zasiłek – tzw. „zasiłkowcy”.

24 W Kraju Warty Niemcy utworzyli getta prowincjonalne w następujących miastach: Bełchatów,
Kalisz, Pabianice, Sieradz, Warta, Zduńska Wola.
25 Obóz zagłady Kulmhof założony przez Niemców we wsi Chełmno nad Nerem funkcjonował
od jesieni 1941 r. do kwietnia 1943 r., oraz na krótko w 1944 r. Szerzej patrz: Ośrodek zagłady
Żydów w Chełmnie nad Nerem w świetle najnowszych badań. Materiały z sesji naukowej, Muzeum
Okręgowe w Koninie, 6-7 września 2004.
22

Mostowicz_zgck_-010214_.indd 22 14-01-31 14:37