Page 27 - Centrum Dialogu im. Marka Edelmana. "Żółta gwiazda i czerwony krzyż" Arnold Mostowicz

22 października 1944 r., jako zaufani ludzie Hansa Biebowa, do pracy
w należącej do niego fabryce. Pozostali wyzwoleni zostali z licznych obozów
pracy, do których trafili po selekcji w Auschwitz. Wielu z nich po wojnie
złożyło zeznania na potrzeby Centralnej Żydowskiej Komisji Historycznej,
które znajdują się teraz w Żydowskim Instytucie Historycznym, inni
pozostawili świadectwa w obozach dla uchodźców w angielskiej i ame-
rykańskiej strefie okupacyjnej, lub – po latach – w Instytucie Yad Vashem
w Jerozolimie. Duża część wolała wyprzeć dramatyczne wspomnienia
i zniknąć gdzieś w świecie. Często dopiero po latach, tuż przed śmier-
cią, opowiadali najbliższym swoje przeżycia z getta. Dla większości
z nich podstawowym zagadnieniem stało się pytanie o rolę Rumkowskiego
– czy był to zbawca, czy pomocnik morderców? Czy przyświeca-
jąca mu dewiza o ratowaniu przez pracę opłaciła się, czy stała się
dodatkowym obciążeniem wystarczająco już zamęczonych ludzi?
Zastanawiał się nad tym również Arnold Mostowicz w swoim sądzie
nad Rumkowskim. Rozpatrywał w nim wszystkie za i przeciw, tak
jak wielu innych zestawił Rumkowskiego z inną tragiczną postacią
tego okresu, z Adamem Czerniakowem – kierującym Judenratem
w warszawskim getcie, który wolał popełnić samobójstwo niż podpisać
listy osób przeznaczonych do deportacji. W niedalekiej przyszłości od
tego desperackiego kroku, Rumkowski stanął przed „swoimi” ludźmi
i zażądał oddania dzieci, argumentując, że „część, która może być
ocalona, jest o wiele większa niż ta, która musi być oddana” .
29
Jak pisze Mostowicz, „w dziejach ludzkości żaden chyba przywódca nie
stanął przed podobnym dylematem, przed jakimi stanęli obydwaj ci
z nominacji Niemców przywódcy skupisk żydowskich”. Autor tych słów
starał się mimo wszystko spojrzeć przychylnym okiem na Rumkowskiego,
doceniając fakt, że getto łódzkie przetrwało o tyle dłużej, że przeżyło
z niego kilkanaście tysięcy Żydów, co stanowi „jakieś pośmiertne zwycię-
stwo Rumkowskiego”. Nie potępiając jego dyktatorskich rządów, starał się
dostrzec pozytywne strony przyjętej strategii, dzięki której „ulice Bałut ani
przez chwilę nie były terenem, nie były areną chaosu wynikłego z ponurej

29 Fragment przemówienia M. Ch. Rumkowskiego. Całość zob. strona internetowa Centrum Dialogu.
25

Mostowicz_zgck_-010214_.indd 25 14-01-31 14:37