Page 47 - Centrum Dialogu im. Marka Edelmana w Łodzi. Litzmannstadt Getto. Ślady.

jak zdobyć dodatkowy kawałek chleba, trochę zupy. – My parents were co-owners of the building at
Uważać, czy nie łapią do transportu. Kosciuszko Ave, 26. There, we were to meet every-
W 1942 roku Lolek Grynfeld zachorował na żół- one after the war. Only I came back – says Rachel
taczkę i niemal cudem uniknął wywózki poza getto. Grynfeld.
Niemcy zabierali wtedy wszystkich niezdolnych do Lolek’s family lived in the downtown. When the
pracy: starych, chorych i dzieci, do obozu zagłady Germans created the ghetto, they had to move out
w Chełmnie nad Nerem. – Miałem wielkie szczę- of Nowomiejska Street. They lived at Gniezno, then
ście – przyznaje. moved to Lutomierska Street. The mom was em-
Po szperze był posłańcem w biurze Wydziału ployed in the factory paper, he got a job as a postman,
Aprowizacji u Arona Jakubowicza, który był jedną then he worked in the hospital at Lagiewnicka Street.
z osobistości łódzkiego getta. Kiedy likwidowano He did not go to school.
getto, Lolek i jego matka zostali w grupie kilkuset – I’ve been busy fighting for survival – he says.
osób porządkujących teren. Pracowali przy pakowa- – I was constantly paralyzed by fear. Still, we had
niu maszyn i rzeczy wywożonych do Niemiec. W paź- to be vigilant, to observe what is happening, how
dzierniku 1944 roku Niemcy wsadzili ich do pociągu to get an extra piece of bread, some soup. We had
i wywieźli do obozu Sachsenhausen w Oranienburgu to be careful not to get to the transport.
pod Berlinem, gdzie mieli pracować. Matka trafiła do In 1942, Lolek Grynfeld came down ill with jaun-
Ravensbrück. Gdy zbliżał się radziecki front, Niemcy dice and almost miraculously escaped the deporta-
wygnali Żydów. Kazali im pieszo dojść nad Morze tion being outside the ghetto. The Germans then
Bałtyckie. Lolkowi udało się cudem uciec z marszu took all those unable to work: the old, the sick and
śmierci, ale setki ludzi zmarły niemal w przededniu children, to the extermination camp at Chelmno on
zakończenia wojny. the Ner. – I was very lucky – he admits.
– Co mnie ratowało? Instynkt samozachowawczy, After “aktion” he was a messenger in the office of
chęć życia, młodość, optymizm i wiara, że zło musi the Department of messing with Aron Jakubowicz,
mieć koniec – tłumaczy. who was one of the personalities of the Lodz ghetto.
Lolek w maju 1945 roku wrócił do Łodzi. Odnalazł When the ghetto was liquidated, Lolek and his moth-
matkę. Już w czasie wojny postanowił, że jeśli ocaleje, er were in a group of several hundred people ordering
chce, żeby jego dzieci urodziły się na ziemi, która the area. They worked with the packaging machines
należy do Żydów. Stał się syjonistą. Zaczął praco- and things exported to Germany. In October 1944,
wać w kibucu przy ul. Zachodniej 20, organizował the Germans put them on a train and deported to
spotkania kulturalne, robił gazetkę ścienną, pisał the Sachsenhausen camp in Oranienburg, where they
felietony. Szykował się do wyjazdu do Palestyny. worked. The mother went to Ravensbrück. When
Na jednym ze spotkań młodzieży poznał Rachelę approaching Soviet front, the Germans expelled
i zakochał się w niej. the Jews. They made them walk to reach the Baltic
Sea. Lolek managed to miraculously escape from the
Rachela i Lolek death march, but hundreds of people died almost on
– To było pierwsze kibucowe wesele – opowiadają. the eve of the war. – What was I rescued by? Instinct,
Wzięli ślub 26 marca 1946 roku. Zamiast welonu the desire of life, youth, optimism and the belief that
Rachela miała na głowie siatkę na muchy, a zasłona evil must have an end – he explains.
służyła za chupę (baldachim, pod którym odbywa się In May 1945, Lolek returned to Lodz. He found
ślubna ceremonia). Koledzy na noc poślubną naszy- his mother. During the war, he decided that if he
kowali im intymną pryczę w magazynie z książkami. were to survive, he would want his children to
Dopiero 50 lat później wnuki urządziły im prawdziwe be born on the land belonging to the Jews. He
żydowskie wesele. became a Zionist. He went to work in the kibbutz

46