Page 46 - Centrum Dialogu im. Marka Edelmana w Łodzi. Litzmannstadt Getto. Ślady.

We wrześniu 1939 roku starszy brat Racheli, 10 publishing houses and people from the poorest
Miniek, razem z ojcem uciekli do Warszawy. Mieli to these really rich lived in them. Lolek was almost
znaleźć mieszkanie dla całej rodziny i sprowadzić taken in by a family called the Rozenbergs. They lived
ich z Łodzi. Ojciec wrócił, żeby zabrać żonę, dzieci at Nowomiejska Street 9, where they owned also the
i matkę, ale już nie zdążył wyjechać. 30 kwietnia haberdashery store. He grew up together with their
1940 roku getto łódzkie zostało zamknięte i nikt children. This is where he got soaked up with the
nie mógł się z niego wydostać bez zgody Niemców. bohemian life, and became interested in literature
Po Minku ślad zaginął. Do dziś nie udało się ustalić, and art, he began to write columns and direct shows.
co się z nim stało. He dreamed to be a writer or a journalist. When the
Rachela i jej młodszy brat Dawid chodzili w getcie war broke out, he was 16.
do szkoły. Zrobiła nawet w getcie małą maturę i mia- In September 1939, the elder brother of Rachel
ła pójść do liceum, ale jesienią 1941 roku zamknięto Miniek, together with his father, fled to Warsaw.
wszystkie szkoły. Jak inni jej rówieśnicy musiała iść They had to find an apartment for the whole family
do pracy. Najpierw pracowała w resorcie dywanów, and bring them there from Lodz. The father came
potem w resorcie słomianym, w końcu w metalowym back to take his wife, children and mother, but he
na ul. Zgierskiej. could not leave. On April 30, 1940, the ghetto in Lodz
Z getta najbardziej zapamiętała przejmujący was closed and no one could get out of it without
głód i strach. the consent of the Germans. There was no sign of
– Najpotworniejsza była szpera we wrześniu Miniek, though. To this day we failed to determine
1942 roku, kiedy zabierali dzieci z getta. Tata nas what happened to him.
zamknął pod schodami i poszedł. Nie mogliśmy się Rachel and her younger brother David went to
odzywać, nie wiedzieliśmy, co się dzieje na zewnątrz, the school in the ghetto. She did, even in a small
słyszeliśmy strzały, kroki, było duszno. Myślałam, że ghetto high school, a diploma and had to go to the
już stamtąd nie wyjdziemy – wspomina. Ale udało high school, but in the fall of 1941 all schools were
im się przeżyć i dotrwać do likwidacji getta. closed. Like others of her peers she had to go to work.
29 sierpniu 1944 roku Rachela, jej brat Dawid, First, she worked in the department of carpeting,
rodzice i babcia Neszka zostali wywiezieni ze sta- then in the department of straw, at the end – of
cji Radegast do obozu Auschwitz-Birkenau. Po raz metal on Zgierska Street.
ostatni widziała ich na peronie. Przeszła pierwszą From the ghetto she remembered most poign-
selekcję, a potem cudem ocalała, bo... zabrakło gazu. antly only hunger and fear.
Przeżyła jako jedyna z rodziny. – Rummaging in September 1942 was monstrous,
– Moi rodzice byli współwłaścicielami kamienicy when they took the children out of the ghetto. Daddy
przy al. Kościuszki 26. Tam mieliśmy spotkać się locked us under the stairs and went out. We could not
wszyscy po wojnie. Wróciłam tylko ja – opowiada speak, we did not know what was going on outside,
Rachela Grynfeld. we heard shots, steps, it was stifling. I thought we
Rodzina Lolka mieszkała w śródmieściu. Gdy would not get out of there - she recalls. But they
Niemcy tworzyli getto, musieli wyprowadzić się managed to survive and make it to the liquidation
z Nowomiejskiej. Zamieszkali przy ul. Gnieźnieńskiej, of the ghetto.
potem przenieśli się na ul. Lutomierską. Mama była On August 29, 1944 Rachel, her brother David,
zatrudniona w fabryce papierniczej, on dostał pra- Neszka’s parents and the grandmother were deport-
cę jako listonosz, potem pracował w szpitalu przy ed from the Radegast station to Auschwitz-Birkenau.
ul. Łagiewnickiej. Nie chodził do szkoły. The last time she saw them was on the platform. She
– Byłem zajęty walką o przeżycie – opowia- passed the first selection, and then miraculously
da. – Nieustannie paraliżował mnie strach. Wciąż survived, because ... they ran out of gas. She survived
musieliśmy być czujni, obserwować, co się dzieje, as the only person in the family.

45