Page 793 - Centrum Dialogu im. Marka Edelmana w Łodzi. Chava Rosenfarb - Listy do Abraszy.

powieści. Jej poszukiwanie formy dla oddania własnej realności obozowej nie
cofa się przed stosowaniem metafor, porównań, tworzeniem poetyckich obrazów.
Chava Rosenfarb była przecież poetką , więc tworzy w Listach do Abraszy syntezę
15
realizmu, naturalizmu i poetyckości. Pisze na przykład: „Niebo przyfastrygowane
do ziemi delikatną pajęczyną drutu kolczastego” albo: „Gryzący wiatr zrywa się,
unosząc z ziemi kurz. Z dziką zawziętością hula nad polami. Fałdy drobnego
piasku otwierają się niczym wachlarze, gdy on wiruje w szaleńczej rozpuście.
Skacze na druty, a potem opuszcza się na ziemię, gdzie my siedzimy. Wyprawia
wężowy taniec brzucha. Unosi tumany piachu i kręci nimi jak drejdlami wokół
nas. Pokrywa nasze głowy i plecy ziarenkami piachu i kurzem” . Rosenfarb nie
16
eliminuje z przestrzeni obozowej elementów świata natury: słońca, wiatru, chmur
itp. Wszystkie one wydają się jednak przeniknięte agresją i wszechogarniającą
śmiercią, zbrukane grozą tych miejsc, które same w sobie przeczą naturze. Słońce
jest brzydkie , niebo – morzem krwi , a chmury – całunem okrywającym zwłoki .
18
17
19
To apokaliptyczny krajobraz, martwy, ale jednocześnie przeniknięty banalnością,
mdły, jałowy, będący projekcją stanu wewnętrznej pustki narratorki: „To, co ja
widzę, jest pustynią, słyszę wycie hien w drgawkach przedśmiertnych. Żebra
porozrzucanych szkieletów. Ciała jak węże, gady czołgające się po skamienia-
łych zwłokach planety. To, co ja widzę, jest końcem, który ciągle nabrzmiewa,
wielokrotnieje i rozpada się w pylastą nicość. Pustka wydrenowana z myśli,
z marzeń, z tęsknot, a nawet z bólu. Banalna powierzchowność kataklizmu i dnia
powszedniego. Fatalna tajemnica zmierzchu świata – obnażony koniec. Mdłości.
Nuda” . Na tym etapie człowiek pozostaje zredukowany do fizjologii: „Ludzkość
20
znajduje się poza szczeblem myśli i uczucia, zredukowana do organizmów
cierpiących na biegunkę” . Charakterystyczne dla prozy zagładowej Rosenfarb
21
jest niewdawanie się w konteksty teologiczne, w rozprawianie się z Bogiem,
charakterystyczne dla takich kanonicznych autorów, jak Elie Wiesel czy Icchak
Kacenelson. U niej te kwestie odgrywają całkowicie marginalną rolę. Na ponad
800 stron tekstu znajdziemy tylko jedno zdanie stawiające krótką diagnozę:
„Bardziej gorzka niż sama śmierć była nasza droga przez ciemność, droga, którą

15 Pierwszy powojenny tom wierszy pt. Di balade fun nechtikn wald (Ballada z niegdysiejszego lasu)
ukazał się w Londynie już w 1947 roku.
16 Chava Rosenfarb, Listy do Abraszy, s. 653.
17 Ibidem, s. 653.
18 Ibidem, s. 653.
19 Ibidem, s. 653.
20 Ibidem, s. 641.

21 Ibidem, s. 709. 791