Page 796 - Centrum Dialogu im. Marka Edelmana w Łodzi. Chava Rosenfarb - Listy do Abraszy.

którego tłumaczenie na język polski opublikowane zostało w trzecim tomie Drze-
wa życia . Jednocześnie w ostatniej powieści wyraźnie słychać głos ocalałych
29
z Holokaustu z lat 90. XX stulecia, pełen ich rozgoryczenia światem, który nie
wyciąga lekcji z ich historii i blisko pięć dekad po wojnie powtarza te same błędy.
Wciąż trwają wojny, a ludzie się zabijają.

***

Mówiąc o znaczeniu prozy Rosenfarb w obszarze literatury jidysz, nie można
pominąć faktu, że w niej sposób ukazywania świata jest dogłębnie, w świadomie
wyrazisty sposób przeniknięty kobiecym doświadczeniem i kobiecą perspektywą
oglądu rzeczywistości. Przejawia się to m.in. w doświadczanej przez bohaterkę
Listów do Abraszy przemocy seksualnej, dobrze znanej także z innych powieści
Rosenfarb. W Między miasteczkiem i Łodzią. Opowieść o miłości pojawia się
jeden z najbardziej drastycznych opisów gwałtu w literaturze jidysz, a w Listach
do Abraszy znajdziemy wstrząsającą scenę wykorzystania seksualnego głównej
bohaterki – Miriam – w dzieciństwie przez sąsiada, który zwabia ją do swojego
domu obietnicą możliwości posłuchania radia. Dramatyzm opisu, nieszczędzącego
naturalistycznych szczegółów, potęguje narracja dziecka – małej dziewczynki,
z perspektywy której oglądamy całą scenę. Pan Kac regularnie zwabia dziewczynkę
do siebie, a ta podejrzewa, że jest czarownikiem, który rzucił na nią zaklęcie, aby
robiła, co on jej każe. Jednocześnie wie, że jest to tajemnica, której nie wolno
jej nikomu zdradzić. „Pan Kac i ja kontynuujemy granie w naszą sekretną grę.
Kiedy biegając po podwórzu z dziećmi sąsiadów dostrzegam pana Kaca, który
przychodząc obok kiwa do mnie ręką, idę za nim jak zahipnotyzowana. Podwórze
i wszystko wokół przestaje istnieć. Muszę za nim iść, jak gdybym słyszała z oddali
jakiś głos, który wzywa mnie i rozkazuje mi rozchodząc się głośnym echem po
całym moim ciele” . Rosenfarb pokazuje złożoność relacji między agresorem
30
i ofiarą, system uzależnień, poczucie współudziału i wynikającej z niego winy,
a jednocześnie fascynację stabuizowanym światem cielesności.
Sfera seksualności jest ważnym czynnikiem kształtującym niczym podziemne,
skryte źródło czyny bohaterów Rosenfarb. Pozostaje również istotnym elementem
w sadystycznych „rytuałach” obozowych. Selekcja kobiet na te, które pójdą do
komory i na te, które przeżyją, ukazana jest jako test na kobiecość i młodzień-
czość. Rosenfarb drobiazgowo opisuje perwersyjność procedury maszerowania
nagich kobiet wokół nienagannie ubranych esesmanów. W takich chwilach Eros
i Tanatos wydają się niemal jednym: „Do gromady około pięćdziesięciu kobiet

29 Zob. Chava Rosenfarb, Dni… (fragmenty z dziennika), tłum. Joanna Lisek, w: eadem, Drzewo życia.
Tom trzeci…, s. 577–588.
794 30 Chava Rosenfarb, Listy do Abraszy, s. 355.