Page 790 - Centrum Dialogu im. Marka Edelmana w Łodzi. Chava Rosenfarb - Listy do Abraszy.

Podobnie jak w poprzednich powieściach i tutaj Chava Rosenfarb ekspery-
mentuje z formami narracji, wprowadzając różne punkty oglądu świata przedsta-
wionego. Elementem scalającym całość jest – zapowiedziana w tytule – forma
epistolarna. Obok niej pojawia się też jednak klasyczna narracja trzecioosobowa.
Forma listów często się rozmywa, przechodząc nieraz płynnie w formę pierw-
szoosobowej narracji wspomnieniowej, chwilami pozostającej na granicy snu,
a może bardziej majaku i jawy. Bardzo ciekawym zabiegiem jest również wpro-
wadzenie narracji prezentującej dziecięcy ogląd świata. Naiwność i wrażliwość
tej perspektywy obnaża słabości i pęknięcia świata dorosłych.
Autorką powieściowych listów do Abraszy jest Miriam Polin – dwudziestojed-
noletnia dziewczyna urodzona przed drugą wojną światową w Łodzi jako córka,
znanych z powieści Bociany. Opowieść o sztetlu, Binele i Jankewa. I choć nie
możemy traktować rzeczywistości tekstowej jako wiernego odbicia autobiografii
Rosenfarb, to jednak wiele tropów zdaje się sugerować, że Miriam jest syntezą
alter ego autorki oraz jej młodszej, urodzonej w 1926 roku, siostry Heni, której
zresztą powieść jest dedykowana. Abrasza – adresat listów – to, również znany
z powieści Bociany. Opowieść o sztetlu , przyjaciel ojca Miriam z dzieciństwa,
5
artysta, przed wojną jej nauczyciel rysunków i jej pierwsza miłość. Relacja łącząca
bohaterkę z Abraszą, jak często u Rosenfarb, nie jest oczywista. Podobnie jak
w poprzednich tomach, związki między kobietą a mężczyzną są ukazane jako
splot wielu, często sprzecznych ze sobą, emocji, a Miriam, podobnie jak Rachela
z Drzewa życia i Binele z Między miasteczkiem i Łodzią. Opowieść o miłości ,
7
6
jest uwikłana uczuciowo w relacje z dwoma partnerami. Ostatecznie jednak
adresat listów okazuje się nie tym, kim miał być (nie chcąc spojlerować czytel-
nikowi lektury, nie będziemy wchodzić w szczegóły kluczowego dla odczytania
całości zakończenia utworu).
Pierwszy list, otwierający książkę, jest datowany na 29 kwietnia 1945 roku,
ostatni – zamykający ją – na 31 grudnia 1945 roku. Akcja utworu obejmuje jednak
znacznie szerszy przedział czasowy niż wynikające z tych dat dziewięć miesięcy.
Retrospektywnie sięga 3 maja 1922 roku, gdy w związku ze świętem narodowym
Polska celebruje swoją świeżo odzyskaną niepodległość, a Łodzią wstrząsają
ekscesy antyżydowskie. W tym czasie rodzice Miriam, przybyli z Bocianów Binele
i Jankew, planują ślub. W obrębie ukazanych 23 lat czytelnik otrzymuje zatem
całą panoramę różnych wariantów żydowskiego losu, historii i przestrzeni. Pojawia

5 Zob. Chava Rosenfarb, Bociany. Opowieść o sztetlu, Łódź 2021.
6 Zob. Chava Rosenfarb, Drzewo życia. Tom pierwszy: rok 1939, Łódź 2015; eadem, Drzewo życia.
Tom drugi: lata 1940–1942, Łódź 2016; eadem, Drzewo życia. Tom trzeci: lata 1942–1944, Łódź
2017.
788 7 Zob. Chava Rosenfarb, Między miasteczkiem i Łodzią. Opowieść o miłości, Łódź 2020.