Page 68 - Centrum Dialogu im. Marka Edelmana. "Getto walczy" Marek Edelman

co mówił po latach, że liczy się „nie szczegół, tylko całość”. Nałkow-
ska nazywa książkę Edelmana „protokołem zbiorowego męczeństwa”,
a zarazem „dokumentem zbiorowej mocy ducha”. Getto walczy nie jest
historią Marka Edelmana, a historią całego pokolenia, tak tragicznie
doświadczonego w czasie wojny, które – jak pisał Jan Józef Szczepański
2
– sięgnęło po broń „w obronie ludzkiej godności” .

Bund

Bohaterami książki są działacze Powszechnego Żydowskiego Związ-
ku Robotniczego w Polsce „Bund” oraz jego organizacji młodzieżo-
wej – Cukunft i dziecięcej – Skif. Żydowski Bund był pierwszą socja-
listyczną partią w carskiej Rosji. Założyła go w Wilnie w 1897 r. kilku-
nastoosobowa grupa zrusyfikowanych żydowskich inteligentów i ro-
botników. Na przestrzeni lat Bund wypracowywał swój program po-
lityczny, dostosowując go do zmieniających się realiów społecznych
i potrzeb żydowskich mas. Nieustające dyskusje i spory ideowe za-
kończyły się na początku XX w., gdy można już było mówić o spój-
nej bundowskiej ideologii. Bund był przede wszystkim partią so-
cjalistyczną, która w swoim programie zakładała społeczny prze-
wrót mający obalić porządek kapitalistyczny. Jego członkowie od-
rzucali przy tym bolszewickie metody takiej rewolucji. Jednocześ-
nie silny był w Bundzie komponent narodowy – wiara w koniecz-
ność prowadzenia osobnej działalności politycznej wśród Żydów,
a szczególnie przywiązanie do języka i świeckiej kultury jidysz, któ-
rej bundowcy stali się ogromnymi orędownikami. W znacznej mierze
to właśnie im należy przypisać ogromny wpływ na rozkwit tej kultury
w międzywojniu. W kontekście książki Getto walczy szczególnie ważny
okazał się jednak inny element bundowskiej tożsamości – przekonanie,
że miejsce polskich Żydów jest nie w Palestynie czy gdziekolwiek in-
dziej, ale w Polsce, gdzie – jak wierzyli – można zbudować taki ustrój,
który pozwoli również Żydom na pełen rozwój i pokojową koegzysten-
cję. Właśnie to stanowisko stało się główną osią sporu z przywołany-
mi wcześniej syjonistami. Swoją postawą bundowcy na stałe wpisali
się w historię ruchu robotniczego – zorganizowali dziesiątki strajków

2 Jan Józef Szczepański, Obrońca i świadek [w:] Rudi Assuntio, Wlodek Goldkorn, Strażnik.
Marek Edelman opowiada, Kraków 2000, s. 8.
– 66 –