Page 64 - Centrum Dialogu im. Marka Edelmana. "Getto walczy" Marek Edelman

Dawid Hochberg. Dowódca grupy bojowej w getcie centralnym.
Jeszcze prawie dziecko, któremu kochająca matka nie pozwoliła wstą-
pić do ŻOB, tak bardzo chciała go uchronić. Gdy Niemcy zbliżają się
do schronu, w którym znajduje się 5 grup bojowych i kilkaset osób cy-
wilnych i śmierć ich zdaje się nieunikniona – Dawid oddaje broń i cia-
łem swoim tarasuje wąskie przejście. W tej pozycji zabijają go Niem-
cy. I niełatwo z wąskiej szczeliny wyciągnąć jego ciało. Nim to nastę-
puje, cała ludność cywilna wraz z bojowcami zdążyła opuścić schron.
145
Tobcia Dawidowicz . Łączniczka w czasie akcji między terenem
Schultza a Toebbensa. Kilkanaście razy odbywa tę straszną drogę. Gdy
ostatni raz przeprowadziła swoją grupę do wejścia do kanału, zwich-
nęła nogę i trudno jej było samej iść. Koledzy ją podtrzymują. Gdy ma
ostatnia zejść do włazu, oświadcza: „Ja nie pójdę, nie będę was ob-
ciążać w i tak trudnej drodze”. I sama została w getcie.

***
10 maja 1943 r. kończy się pierwszy okres krwawej historii Żydów
warszawskich, pierwszy okres naszej krwawej historii. Miejsce, gdzie
niegdyś było getto, staje się równą górą gruzów sięgających drugie-
go piętra.
Ci, którzy polegli, spełnili swoje zadanie do końca, do ostatniej kro-
pli krwi, która wsiąkła w bruk getta warszawskiego.
My, którzyśmy ocaleli, Wam pozostawiamy to, by pamięć o nich
nie zginęła.

Marek Edelman

145 Towa Dawidowicz (1924–1943) – działaczka Cukunftu, łączniczka i bojowniczka ŻOB,
walczyła w grupie Welwla Rozowskiego.
– 62 –