Page 62 - Centrum Dialogu im. Marka Edelmana. "Getto walczy" Marek Edelman

10 maja o godzinie 10 rano przed właz na ulicy Prostej, róg Twar-
140
dej zajeżdżają dwa ciężarowe samochody . W biały dzień, bez żad-
nej prawie obstawy (umówiona obstawa AK zawiodła i ulicę patrolu-
ją tylko trzej nasi łącznicy i jeden specjalnie delegowany do tej pracy
141
przedstawiciel AL – tow. „Krzaczek” ) otwiera się klapa włazu i jeden
po drugim, w oczach zdumionego tłumu, wychodzą z czarnej jamy Ży-
dzi z bronią w ręku (w owym czasie już sam widok Żyda jest sensacją).
Nie wszyscy zdążą się wydostać. Gwałtownie, ciężko zatrzaskuje się
klapa włazu – pełnym gazem odjeżdżają samochody.
W getcie pozostały dwie grupy bojowe. Do połowy czerwca utrzy-
mujemy z nimi kontakt. Następnie wszelki ślad po nich zaginął.
Ci, którzy przeszli na „aryjską stronę”, kontynuują dalej walkę
partyzancką w lasach polskich. Większość ginie. Mała garstka żyją-
cych bierze jako grupa ŻOB czynny udział w powstaniu warszawskim
1944 r. Do dzisiaj pozostali przy życiu z naszych towarzyszy: Chajka
143
Bełchatowska, B[ronek] Szpigel , Chana Kryształ, Masza Glejtman
142
i Marek Edelman.
***

W okresie poprzedzającym ostatnią akcję eksterminacyjną działal-
ność Bundu jest ściśle związana z historią ŻOB. Jeszcze nigdy zdaje
się nie było tak zgodnej i skoordynowanej współpracy między ludźmi
różnych partii i ugrupowań politycznych, jak w tym okresie. Byliśmy
wszyscy bojownikami jednej słusznej sprawy – równi wobec historii
i śmierci. Każda przelana kropla krwi miała tę samą wartość.

140 Pomyłka autora, na wychodzących z kanału bojowców czekał jeden samochód.
141 Władysław, Tadeusz Gaik, „Krzaczek” (1912?–1944) – oddelegowany przez Gwardię
Ludową do pomocy bojowcom ŻOB w ucieczce z getta; oskarżony o współpracę z Niem-
cami, za co został skazany na karę śmierci. Zginął w niejasnych okolicznościach w 1944 r.
142 Bronisław Szpigel (1919–2013) – działacz Cukunftu, bojowiec ŻOB; po wyjściu z getta ukrywał
się w lasach wyszkowskich, a następnie w Warszawie. Brał udział w powstaniu warszawskim.
W 1946 r. razem z Chajką Bełchatowską, jego późniejszą żoną, opuścił Polskę. Na stałe
osiedlili się w Kanadzie.
143 Masza Glajtman-Putermilch (1924–2007) – działaczka Bundu, bojowniczka ŻOB; po wojnie
wyemigrowała do Izraela.
– 60 –