Page 61 - Centrum Dialogu im. Marka Edelmana. "Getto walczy" Marek Edelman

Dnia 8 maja zostaje przez oddziały Niemców i Ukraińców okrążona
Komenda Główna ŻOB. Dwie godziny trwa zacięta walka. Gdy Niem-
cy widzą, że w boju nie uda się im zdobyć bunkra, wrzucają do wnę-
trza bombę gazową. Kto nie zginął od kuli niemieckiej, kto nie został
zatruty gazem, ten popełnia samobójstwo. Jasne jest, że stąd wyjścia
nie ma, a nikomu nie wpada nawet na myśl oddawać się żywym w ręce
136
niemieckie. Jurek Wilner wzywa wszystkich bojowców do zbiorowe-
137
go samobójstwa. Lutek Rotblat zastrzelił matkę i siostrę, a następ-
138
nie siebie. Ruth strzelała do siebie 7 razy.
W ten sposób ginie znów 80% pozostałych bojowców, a wśród nich
Komendant ŻOB Mordechaj Anielewicz.
Ocalałe cudem resztki w nocy połączyły się z niedobitkami oddzia-
łów szczotkarzy, które teraz znajdowały się na Franciszkańskiej 22.
Tej nocy właśnie przychodzi dwóch naszych łączników (S[imcha] Ra-
tajzer – „Kazik” i Franek) ze „strony aryjskiej”.
Dziesięć dni temu wysłała Komenda ŻOB „Kazika” i Zygmunta
Frydrycha do ówczesnego przedstawiciela naszego po „stronie aryj-
139
skiej” – Icchaka Cukiermana – „Antka” w celu zorganizowania od-
wrotu kanałami.
Niestety jest już za późno. ŻOB prawie nie istnieje, ale nawet i tych
resztek, które ocalały, nie można było wyprowadzić z getta za jed-
nym razem. Droga kanałami trwa całą noc. W kanałach napotykamy
wciąż na zasieki, które porobili tu przewidujący Niemcy. Włazy po-
zasypywane są gruzem. W przejściach wiszą granaty, które przy do-
tknięciu natychmiast wybuchają. Co pewien czas Niemcy wpuszczają
gaz trujący. W tych warunkach w kanale wysokim na 70 cm, gdzie nie
można się wyprostować, a woda sięga do ust, czekamy 48 godzin na
wyjście. Co chwilę ktoś mdleje. Najbardziej męczy pragnienie. Nie-
którzy piją gęstą, szlamowatą wodę kanału. Sekundy trwają miesiące.
136 Arie Wilner, „Jurek” (1917–1943) – działacz Haszomer Hacair, przedstawiciel ŻOB poza gettem
i łącznik z AK, bojowiec ŻOB.
137 Lutek, Lejb Rotblat (1918–1943) – działacz organizacji syjonistycznej Hanoar Hacyjoni, bojo-
wiec ŻOB dowodzący oddziałem Akiby.
138 Ruth Hejman (1923–1943) – działaczka Haszomer Hacair, bojowniczka ŻOB, łączniczka
Mordechaja Anielewicza.
139 Icchak Cukierman, „Antek” (1914–1981) – działacz Dror, członek Komendy Głównej ŻOB
i zastępca jej komendanta, przedstawiciel żydowskich bojowców poza gettem, walczył
w powstaniu warszawskim. W 1947 r. wyemigrował wraz z żoną Cywią Lubetkin do Palestyny.
– 59 –