Page 16 - Centrum Dialogu im. Marka Edelmana. "Getto walczy" Marek Edelman

Kierownictwo Partii (A[brasza] Blum, L[ejzer] Klog, S[onia] Nowogródz-
10
11
12
ka , B[ernard] Goldsztein , a następnie A[braham] Sznajdmil – „Be-
13
rek” oraz M[aurycy] Orzech .
W styczniu 1940 r., gdy zostaje wykryta pierwsza radiostacja pol-
skiej organizacji podziemnej, napływa druga fala masowego terroru.
Niemcy w ciągu jednej nocy aresztują i mordują przeszło 300 osób
spośród działaczy społecznych, inteligencji pracującej i wolnych zawo-
dów. Ale na tym okupant nie poprzestaje. Zostaje wprowadzone jesz-
cze nie getto, ale przygotowanie do niego, tzw. „Seuchenspergebiet”
(obszar zagrożony tyfusem) , poza którym Żydom nie wolno miesz-
14
kać. Żydzi stanowią bezpłatną siłę roboczą wykorzystywaną zarówno
dla Niemców, jak i dla Polaków. Ale tego jeszcze za mało. Świat musi
wiedzieć, że nie tylko Niemcy nienawidzą Żydów.
W czasie świąt wielkanocnych 1940 r. zostaje zorganizowany kil-
kudniowy pogrom . Niemieccy lotnicy werbują polskie męty, płacąc
15
im po 4 zł za „dzień roboczy”. Przez pierwsze trzy dni hulają bezkar-
10 Sonia Nowogródzka (1893–1942) – działaczka bundowska; w okresie międzywojennym
nauczycielka warszawskich szkół, powiązanej z Bundem Centralnej Żydowskiej Organizacji
Szkolnej; w getcie kontynuowała pracę pedagogiczną; członkini CK Bundu i wiceprzewodniczą-
cą Centralnego Towarzystwa Opieki nad Sierotami (Centos) oraz współzałożycielka
Żydowskiej Organizacji Kulturalnej YIKOR zajmującej się propagowaniem języka i kultury
jidysz wśród więźniów getta.
11 Bernard Goldstein, Goldsztajn (1889–1959) – działacz bundowski; przed wojną współorga-
nizator milicji bundowskiej; w getcie instruktor organizacji bojowej Bundu, współzałożyciel
i członek Żydowskiej Organizacji Bojowej. Po upadku powstania ukrywał się w Warszawie.
Po wojnie wyemigrował do USA. Autor książek z zakresu historii Bundu i getta warszawskiego.
12 Abraham Szmul Sznajdmil, „Berek” (1904–1943) – pochodzący z Łodzi działacz Bundu. Członek
kierownictwa Bundu w getcie warszawskim, współredaktor „Biuletynu” i reprezentant partii
w Komisji Koordynacyjnej Żydowskiego Komitetu Narodowego oraz w Sztabie Głównym ŻOB.
Zginął w powstaniu w getcie.
13 Maurycy Orzech (1891–1943) – ekonomista, działacz Bundu, publicysta i redaktor prasy partyjnej.
W czasie powstania przebywał poza gettem. Niepotwierdzone informacje mówią o tym, że
w 1943 r. w czasie próby przekroczenia granicy Orzech został aresztowany i rozstrzelany
przez gestapo.
14 Seuchensperrgebiet, Sperrgebiet (niem. teren zagrożony epidemią) – obszar wyznaczony przez
Niemców w marcu 1940 r. na terenie najgęściej zasiedlonym przez warszawskich Żydów, oznakowa-
ny został tablicami ostrzegawczymi. Był on pierwotnie znacznie większy od późniejszego getta.
15 W dniach 22–29 marca 1940 r. na ulicach Warszawy doszło do antyżydowskich pogromów
zorganizowanych przez polskich chuliganów inspirowanych przez Niemców – przechodnie
z opaskami z gwiazdą Dawida byli bici, a żydowskie sklepy plądrowane.

– 14 –