Page 14 - Centrum Dialogu im. Marka Edelmana. "Getto walczy" Marek Edelman

za kilo), nie wolno sprzedawać ani kupować u „aryjczyków”, nie wol-
no leczyć się u „aryjskich” lekarzy, nie wolno leczyć „aryjskich” cho-
rych, nie wolno jeździć pociągami, tramwajami, nie wolno opuszczać
granic miasta bez specjalnego zezwolenia, nie wolno posiadać złota,
biżuterii. Od 12 listopada [1939 r.] każdy Żyd od 12 lat musi nosić na
prawym ramieniu białą opaskę z niebieską gwiazdą Dawida (w niektó-
3
rych miastach, jak Łódź, Włocławek – żółte łaty na plecach i piersiach) .
Ludność żydowska, bez przyczyny bita, poniewierana, mordowa-
na, żyje w ciągłym strachu. Nieprzestrzeganie przepisów grozi jedy-
nym wymiarem kary – śmiercią, przestrzeganie ich nie chroni przed ty-
siącem coraz bardziej fantastycznych szykan, coraz większych prześla-
dowań, coraz częstszych aktów terroru, coraz ostrzejszych zarządzeń.
Ukoronowaniem ich jest niepisane prawo zbiorowej odpowiedzialności.
Tak więc w pierwszych dniach listopada 1939 r. rozstrzelanych zosta-
je 50 mężczyzn z domu Nalewki 9 za rzekome pobicie przez jednego
4
z mieszkańców policjanta polskiego . Ten pierwszy wypadek zbioro-
wego morderstwa pogłębia jeszcze nastroje paniczne wśród Żydów.
Strach przed Niemcem wzrasta do nieopisanych granic.
W takiej atmosferze i w takich zmienionych kardynalnie warunkach
Bund rozpoczyna, a właściwie kontynuuje swą społeczną i polityczną
działalność. Znajdują się bowiem wśród nas ludzie, którzy mimo wszyst-
ko, co się stało, próbują działać dalej. Świadomość tego, że można
w każdej chwili zginąć, i to nie za to, co się robi, ale jako zbity, zmaltre-
towany nieczłowiek – Żyd, działa przy tym szalenie deprymująco. Brak
poczucia własnego ja odbiera wszelką chęć do pracy, wszelką pew-
ność siebie. To właśnie wyjaśnia najlepiej, dlaczego działalność nasza
w tym pierwszym okresie po upadku Warszawy jest głównie charyta-
tywna, dlaczego wszelkie odruchy walki zbrojnej z okupantem przy-
chodzą stosunkowo tak późno i w tak słabej na początku formie. Po
prostu gigantycznym wysiłkiem jest dla nas już samo przezwycięże-
nie własnej rozpaczliwej apatii, wykrzesanie z siebie jakiejkolwiek ak-
tywności, samo przeciwstawienie się ogólnej panice.

3 Zgodnie z zarządzeniem Generalnego Gubernatora Hansa Franka od 1 grudnia 1939 r. białą
opaskę z niebieską gwiazdą Dawida nosić musieli wszyscy Żydzi w Generalnym Guberna-
torstwie powyżej 12 roku życia. Na obszarze włączonym do Trzeciej Rzeszy i w Kraju Warty
Żydzi nosili naszyte na ubrania żółte gwiazdy, tzw. łaty.
4 Wydarzenie to miało miejsce 21 listopada 1939 r., gdy w odwecie za zastrzelenie polskiego
policjanta Niemcy rozstrzelali 53 mieszkańców domu przy ul. Nalewki 9.
– 12 –