Page 417 - Centrum Dialogu im. Marka Edelmana w Łodzi. Chava Rosenfarb "Bociany. Opowieść o sztetlu”.

Joanna Podolska

Bociany – miasteczko

ze wspomnień i snów

„Wielu żydowskich pisarzy zaczyna opowieść o swoim życiu od sztetla. Tak może
być także w moim przypadku, choć nie bezpośrednio. Sztetl Kinsk (po polsku
Końskie) należy do mojej prehistorii, do historii moich dziadków, zarówno ze
1
strony matki, jak i ojca, którzy tam żyli, tam umierali lub tam zostali zabici”
– napisała Chava Rosenfarb w autobiograficznym eseju zamieszczonym w liter-
2
ackim piśmie „Di Goldene Keyt” wychodzącym w Izraelu w języku jidysz . Była
już wówczas autorką kilku tomików wierszy, sztuki teatralnej i wydanej trzy
lata wcześniej monumentalnej powieści o łódzkich Żydach pt. Drzewo życia,
opowiadającej o ośmiu miesiącach poprzedzających wybuch II wojny światowej
i pierwszych miesiącach okupacji, a przede wszystkim o pięciu latach w getcie
łódzkim aż do jego likwidacji w sierpniu 1944 roku. Książka została przyjęta
z ogromną życzliwością przez czytelników i krytyków; wielu z nich podkreślało,
że nie było dotąd nic podobnego w literaturze dotyczącej Holokaustu – nikt nie
pokazał tematu doświadczenia getta z tylu perspektyw, w tak szeroki sposób
– a przede wszystkim, że powieść została oparta na osobistych przeżyciach
autorki.
Rosenfarb opisała w Drzewie życia losy kilkunastu bohaterów reprezentu-
jących różne środowiska łódzkich Żydów, od prostych pończoszników z Bałut,
poprzez robotników reprezentujących różne polityczne partie, po przedstawicieli
burżuazji przemysłowej, inteligencji i świata artystycznego. Wszyscy oni znaleźli
się na początku 1940 roku w oddzielonym od reszty miasta getcie utworzonym
przez Niemców dla żydowskich mieszkańców Łodzi. Pisarka przedstawiła świat
i czas, w którym przyszło jej żyć przez pięć lat wojny. I choć wiele razy tłumaczy-
ła, że to literatura fikcjonalna, a nie dokument, krytycy i czytelnicy podkreślali

1 Chava Rosenfarb, Vanderungen iber inerveynikste kontinentn (notitsn), „Di Goldene Keyt” 88
(1975), s. 156-168.
2 Artykuł w przekładzie G. Morgentaler na angielski nosi tytuł: Ramblings through Inner Continents:
Notes from a Life. Cytaty pochodzą z książki: Confessions of a Yiddish Writer and Other Essays,
ed. G. Morgentaler, McGill-Queen’s University Press, Montreal-London-Chicago, 2019, s. 79-98. 417