Page 333 - Centrum Dialogu im. Marka Edelmana w Łodzi - Chava Rosenfarb. Drzewo życia - tom drugi.

1
szukali go na stronicach Talmudu, w dziesiątkach sztiblów , gdzie zbierano się
w największej tajemnicy, ukrywszy brodę i pejsy pod chustą lub szalem. Drudzy
szukali go w traktatach filozoficznych, w pracach historyków i naukowców. Inni
szukali go w dziełach Tołstoja i Dostojewskiego czy też u Szolem-Alejchema,
2
Pereca i Lejwika . A ludzie prości, nieprzyzwyczajeni do studiowania drobnych
literek , szukali tego samego w słowach piosenek – i tych dawno zapomnianych,
3
i tych nowych, powstałych w getcie.
Pisano też dzienniki. Robili to wszyscy – od dzieci, które ledwo co nauczyły
się trzymać w ręku pióro, po starców z siwymi brodami. Nazywano je „świadec-
twem dla historii”. Ale pisano raczej, by zapewnić sobie nieśmiertelność oraz
by doraźnie utrzymać się przy życiu. Getto pełne było poetów, humorystów,
autorów opowiadań i ballad. Śpiewacy uliczni sprzedawali swoje piosenki na
rogach. Stroniczki papieru zapisane ołówkiem lub piórem wędrowały z rąk do
rąk. Ta nowa literatura była realistyczna, romantyczna, mistyczna, dekadencka,
podniosła, pozbawiona nadziei .
4
Mordechaj Chaim Rumkowski nie różnił się pod tym względem od pozosta-
łych Żydów w getcie. Również jego opanowała wówczas tęsknota za przyjem-
nościami duchowymi, przejawiająca się głównie w pragnieniu oglądania swego
5
nazwiska w druku. Zaczął wydawać „Geto-Cajtung” . Bardzo szybko znalazł
pisarzy zdolnych oddać piórem jego słowa i przelać na papier nie tylko jego idee,
ale nawet styl. Potem po prostu podpisywano tekst nazwiskiem Mordechaja
Chaima . Część artykułów była czysto teoretyczna i nosiła odpowiednie tytuły,
6
jak na przykład Naszym paszportem do spokoju jest praca. Prezes filozofował
w nim: „Doszedłem do wniosku, że naszą jedyną drogą jest praca. Tą drogą sze-
dłem dotychczas i będę szedł dalej. W rzeczy samej pracą dowiedliśmy, że nie

1 Sztibl – prywatna bożnica, modlitewnia.
2 Leiwik H. – pseudonim literacki, wł. Lewi Halpern/Halper (1888–1962), jeden z najwybitniej-
szych poetów literatury jidysz, jego poemat Der gojlem (Golem) wszedł do klasyki światowej. Zwią-
zany z Bundem od 1905 r., aresztowany i skazany na katorgę, w 1913 r. wyemigrował do USA.
3 Małymi literami drukowane były komentarze do głównego tekstu Gemary. Powiedzenie, że ktoś
był nieprzyzwyczajony do drobnych literek, znaczy, że nie był oczytany w literaturze religijnej.
4 Istotnie w getcie łódzkim powstawało mnóstwo tekstów, przede wszystkim dzienniki, wiele z nich
przetrwało wojnę i zachowało się do czasów współczesnych, m.in. dziennik Dawida Sierakowiaka,
Jakuba Poznańskiego, Jehudy Lubińskiego i wiele innych.
5 „Geto-Cajtung” – tygodnik w jidysz ukazujący się w getcie łódzkim od 7 marca do 21 września
1941 r. Był on oficjalnym organem żydowskiej administracji getta.
6 Artykuły pisane w imieniu Chaima Rumkowskiego wychodziły spod ręki dziennikarza Szmula
Rozensztajna (1898–1944), przedwojennego korespondenta jidyszowego dziennika „Hajnt”, redak-
tora „Geto-cajtung”. 331