Page 204 - Centrum Dialogu im. Marka Edelmana w Łodzi. Zenia Larsson - Cienie przy drewnianym moście.

Każdą kartkę. To był zamknięty rozdział” (Mellan gårdagen och nuet).
Cała rodzina na początku 1940 roku została przymusowo przesiedlona na
ul. Marysińską 18/8 na terenie łódzkiego getta, które zostało utworzone przez
Niemców 8 lutego 1940 roku. Pod tym adresem mieszkała do momentu li-
kwidacji getta w sierpniu 1944 roku, najpierw z ojcem i jego drugą żoną, a po
samobójczej śmierci ojca w 1943 roku, tylko z przybraną matką.
Jak wyglądało życie w getcie, obie przyjaciółki, Zenia Larsson i Chava
Rosenfarb, opisały w swoich powieściach. Jednak Cienie przy drewnianym
moście Larsson i Drzewo życia Rosenfarb to dwie bardzo różne książki: ten
sam okres ponad czterech lat w getcie, który Zenia zawarła na 200 stronach
opowieści o mieszkańcach kamienicy z Marysińskiej 27, Chava rozpisała na
ponad 1500 stronach swojej trylogii, prezentując kilkunastu bohaterów. Obie
książki zostały napisane w poczuciu odpowiedzialności za pamięć o współ-
uwięzionych, którzy już nie mogli opowiedzieć swoich historii. Być może
taka postawa solidarności została zaszczepiona autorkom przez rodziców,
zaangażowanych bundystów. Bez wątpienia ich powieści o łódzkim getcie
wyrastają z socjalistycznego etosu jedności i współdziałania, społecznej wraż-
liwości i zmysłu obserwacji, a także pisarskiej empatii.
Warto odnotować, że jeszcze przed wojną jako młode dziewczyny stworzyły
sobie prywatny klub, który nazwały Klubem Wolnych Kobiet. Był on wyrazem
ich społecznej, klasowej i feministycznej świadomości. Pisarki wierzyły, że indy-
widualne opowieści o codzienności getta są uniwersalnymi lekcjami przeciwko
takim zagrożeniom, jak antysemityzm, nacjonalizm, nienawiść czy przemoc.
Podczas likwidacji getta w sierpniu 1944 roku Zenia i Ewa przeniosły
się do Rosenfarbów na ul. Łagiewnicką 8 i tam ukrywały się w nadziei na
uniknięcie wywózki. Niestety, kryjówka została wykryta i w konsekwencji
wszyscy trafili na stację Radegast, a potem do obozu Auschwitz-Birkenau.
Zenia i Ewa Kleczewska oraz Chava, jej matka Syma i siostra Henia trzymały
się razem. Już we wrześniu zostały przewiezione z Birkenau do Dessauer Ufer
w Hamburgu, potem do obozu w Sasel, a na koniec do Bergen-Belsen. Przez
cały ten okres dzieliły trudności obozowego życia i walczyły o przetrwanie.
W opowiadaniu Zemsta Edzi (Edzszes nekome) Chava Rosenfarb opisała
9
sytuację, gdy jedna więźniarka stanęła w obronie innej wobec okrutnej kapo.

9 Chava Rosenfarb, Edgia’s Revenge [w:] Found Treasures. Stories by Yiddish Women Writers,
204 Frieda Forman, Sarah Silberstein Swartz, and Margie Wolfe, Toronto: Second Story Press, 1994.