Page 209 - Centrum Dialogu im. Marka Edelmana w Łodzi. Zenia Larsson - Cienie przy drewnianym moście.

jest możliwe. Twój talent i potrzeba, by znaleźć kontakt słowny ze światem,
pomogą Ci odnaleźć wyjście z tych wszelkich przeszkód” .
13
Nie wiemy, jakie kłopoty i przeszkody miała Zenia do pokonania, ale
prawdopodobnie chodziło o żałobę i ból po śmierci męża – przyjaciela, ale
także redaktora tekstów, czytelnika i pierwszego krytyka. Wiadomo, że mimo
zachęty przyjaciółki, Zenia Larsson nie opublikowała już niczego. List z lipca
1996 jest ostatnim znanym nam listem w korespondencji przyjaciółek. Ale
wiadomo od córki, Goldie Morgentaler, że były w kontakcie i pisały do siebie
do końca życia . Zenia Larsson zmarła w 2007 roku.
14

Pisarka

Zenia Larsson zadebiutowała jako pisarka w 1960 roku. Jej książki są istot-
nymi pozycjami w bogatym i znaczącym dorobku literackich żydowskich
opowieści o wojnie. Często powtarzany przez krytykę był charakterystyczny
rys jej twórczości przejawiający się w praktycznym pomijaniu obozów kon-
centracyjnych – ten czas otoczyła milczeniem, jakby stał się niemożliwy do
opisania. To ponownie łączy ją z Chavą Rosenfarb, która nie potrafiła pisać
o Auschwitz i swoje Drzewo życia kończy wyruszeniem transportów ze stacji
Radegast w kierunku obozu. Dalej pisarka zostawia puste kartki, bo – jak
napisała – „Słowa są nagie, pozbawione jakiegokolwiek sensu. Litery odeszły
z dymem unoszącym się z kominów krematoriów...”.
Książki Zeni Larsson mogą być czytane jako dokumenty historyczne
i memoriały, jako literatura świadectwa, ale jednocześnie mają one literacką
formę i charakter, który wykracza poza sam dokument.
Przewodnim tematem w jej powieściach, esejach i szkicach jest los zwykłego
człowieka podporządkowany wielkim zmianom. Po opublikowaniu w latach
1960-1962 trylogii o łódzkim getcie i doświadczeniach wojny pojawiają się
kolejne pozycje, takie jak Powrót do Babel (Åter till Babel) w 1964 roku oraz

13 List Chavy Rosenfarb z 21.07.1996, prywatne archiwum Netty Aaron Frister. Jej listy do Chavy
nie są jeszcze dostępne w archiwum pisarki, które jest w trakcie konstrukcji.

14 Goldie Morgentaler, Chava and Zenia. The friendship of two young writers from Lodz who survi-
ved the Holocaust and achieved very different kinds of literary fame, Tablet. Culture News, 2018.
https://www.tabletmag.com/jewish-arts-and-culture/253817/chava-and-zenia 209