Page 90 - Centrum Dialogu im. Marka Edelmana w Łodzi. Bobkowski. CHULIGAN WOLNOŚCI.

90

KONTROWERSJE WOKÓŁ SZKICÓW PIÓRKIEM

RETUSZE EUROPEJCZYKA

W 2011 roku Łukasz Mikołajewski przeanalizo- Literacki z odnalezionymi kilka lat temu w no-
wał znajdujący się w Nowym Jorku rękopis Szkiców wojorskich archiwach PIASA wojennymi rękopi-
piórkiem i jego drukowaną wersję. Tekst Pamięć sami dzienników Bobkowskiego nieco ten obraz
fabularyzowana. Powojenne poprawki w „Szkicach komplikuje. Okazuje się, że Bobkowski poprawił
piórkiem” Andrzeja Bobkowskiego ukazał się w swoje wojenne dzienniki tak, aby lepiej odpowia-
„Res Publica Nowa” 15/jesień 2011, został opubli- dały jego perspektywie politycznej z lat 50. Zatarł
kowany także w książce zbiorowej Buntownik – Cy- część uwag, w których jako „stary Europejczyk”
klista – Kosmopolak. O Andrzeju Bobkowskim i jego pisał z niepokojem o Stanach Zjednoczonych
twórczości pod redakcją Jarosława Klejnockiego i oraz kulturze masowej. Wyostrzył swój stosunek
Andrzeja S. Kowalczyka. Kategoryczne wnioski do komunizmu. Wreszcie – i tu zmiana najwięk-
dotyczące Bobkowskiego wywołały dyskusję wśród sza – przemodelował sposób, w jaki odnosił się w
badaczy, która nadal trwa. W 2012 roku Łukasz dziennikach do Żydów i ich prześladowań.
Mikołajewski napisał kolejny tekst: Retusze Euro-
pejczyka, który poprzedził debatę zorganizowaną (...) Jak podejść do tych zmian? Nie chodzi o
przez „Kulturę Liberalną”. to, by Bobkowskiego wytykać palcem – oskarżać
go o to, że „naomamiał, natruł i nabujał” – ale o
(...) Czytając „Szkice piórkiem”, łatwo było to, byśmy mogli uświadomić sobie skalę oddalenia
utożsamić się z tym młodym polskim Europejczy- obrazu literackiego ze „Szkiców” od wcześniej-
kiem wrzuconym w piekło dwudziestego wieku. szych notatek z czasów wojny. Rękopisy z archi-
Zakochany we Francji i jednocześnie głęboko nią wum PIASA w Nowym Jorku to ważny dokument
ukazujący, w jaki sposób na eskalację prześlado-
rozczarowany, już podczas wojny jasno oceniający
Chuligan wolności na szaleństwa swojego kontynentu. Nie zamierzał kach polski inteligent wykształcony na warszaw-
wań Żydów reagować mógł w prywatnych notat-
zło obu europejskich totalitaryzmów nie godził się
skiej uczelni drugiej połowy lat 30. – i przebywający
w imię jakichkolwiek ideologii rezygnować z moż-
liwości cieszenia się życiem i wolnością. Dzięki hu-
podczas wojny we Francji. W kontekście wojen-
nych zeszytów także wątek żydowski w „Szkicach
morowi Bobkowskiego, jego zmysłowi codzienności
i niechęci do patosu opowieść niezamożnego, ale piórkiem” nabiera nowego znaczenia. Pozwala
nadrabiającego zaradnością wagabundy brzmiała
zaskakująco świeżo, niemal współcześnie. Była opo-
niedawnego antysemityzmu mieszało się nieraz z
wieścią „naszego człowieka” w okupowanej Francji. zobaczyć, w jaki sposób w latach 50. przemilczanie
fabularyzacjami wojennej rzeczywistości oraz no-
Na swój sposób tragiczną, bo cena wyjazdu do Gwa- wymi deklaracjami na temat szczytnej roli, jaką
temali była wysoka, lecz mimo wszystko spełnioną. Żydzi odegrali w historii zachodniej cywilizacji.
Jego bystrość i pragnienie niezależności budziły po-
dziw, podobnie jak dowcip i pasja, temperatura my- Być może w latach powojennych podobne
śli poparta gotowością do wprowadzania ich w czyn. przemilczenia były nieuniknione. Miały jednak
Bobkowski Nawet możliwe do zauważenia naiwności, pewne swoją cenę. To po części za ich sprawą dokumen-
pogubienie się autora w Gwatemali (z czułą ironią ty takie jak zeszyty Bobkowskiego urastają dziś
opisane przez Andrzeja Stasiuka w eseju „Nasza do rangi owego elephant in the room, którego wi-
dzi się, ale o którym trudno jest mówić, trudno
konkwista”) sprawiały, że historia Bobkowskiego
wydawała się jedynie bardziej poruszająca i auten-
do krzepiących, szybko zamykających temat for-
tyczna.
Porównanie „Szkiców piórkiem” wydanych po wkomponować w resztę obrazu bez uciekania się
muł, bez tracenia zmysłu proporcji czy prokura-
raz pierwszy w Paryżu w 1957 roku przez Instytut torskiego tonu.

Katalog A Bobkowski 165 x 235_11 sierpnia.indd 90 2013-09-16 18:29:26