Page 17 - Centrum Dialogu im. Marka Edelmana. "Żółta gwiazda i czerwony krzyż" Arnold Mostowicz

w maju 1941 r. został okrojony do 3,82 km . Przez getto przechodziły
2
tranzytowe ulice Zgierska i Limanowskiego, które dzieliły je na trzy części
(oficjalnie stosowano nazwy Getto A, B i C), a komunikacja między
poszczególnymi częściami odbywała się przez otwierane o wyznaczonych
godzinach bramy oraz trzy mosty, które trwale wpisały się w krajobraz getta.
Z jego obszaru wyłączony został Bałucki Rynek, na którym znajdowały się
biura niemieckiej i żydowskiej administracja getta oraz posterunek gestapo.
Z Bałuckiego Rynku prowadziła główna brama wyjazdowa do miasta, tutaj też
w jednym z baraków umieszczono pomieszczenie dezynfekcyjne dla Żydów
i wywożonych towarów, ponieważ getto traktowane było jako teren zakaźny .
4
Blisko granic getta znajdowała się bocznica kolejowa Radegast, która
z czasem stała się bardzo ważnym punktem ze względu na wymianę towa-
rową. Tędy wysyłano wyprodukowane w getcie towary, odbierano surowce do
produkcji oraz żywność. Stąd w 1942 r. oraz podczas likwidacji getta latem
1944 r. ruszały pociągi z więźniami getta, kierowane do obozów zagłady.
Nadzór administracyjny i gospodarczy nad gettem sprawował niemiecki
Zarząd Getta (Gettoverwaltung), podlegający jako samodzielna ekspozytura
nadburmistrzowi Łodzi (11 kwietnia 1940 r. nazwę miasta przemianowano
na Litzmannstadt). Na czele Gettoverwaltung stał pochodzący z Bremy
handlarz kawą Hans Biebow , który dość szybko zauważył, że najkorzyst-
5
niej będzie utrzymywać getto jak najdłużej, czerpiąc z pracy uwięzionych
w nim Żydów korzyści, zarówno dla gospodarki niemieckiej jak i dla siebie.
Realizował ten cel wytrwale, doprowadzając praktycznie do zamiany getta
w obóz pracy, w którym jeszcze latem 1944 r. wprzęgnięte w proces produk-
cji było prawie 70 tysięcy Żydów. O skali produkcji świadczy liczba wagonów
z wyprodukowanymi towarami odprawianych z bocznicy radogoskiej –
w marcu 1941 r. wahała się od 70 do 90 dziennie .
6

4 Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego, 205/349, Encyklopedia getta, hasło: Bałucki
Rynek, s. 28-30a. W haśle tym pada również stwierdzenie, że: „w języku getta Bałucki Rynek używany
był symbolicznie jako określenie siedziby rządu, jak na przykład Wilhelmstrasse lub Downingstreet”.
5 Hans Biebow (1902-1947) – przed wojną handlarz kawą w Bremie, członek NSDAP. W kwietniu
1940 r. mianowany kierownikiem biura ekonomiczno-żywnościowego getta, od października
1940 r. – szef cywilnej niemieckiej administracji w Litzmannstadt Getto aż do jego likwidacji
w 1944 r. Po wojnie postawiony przed Sądem Okręgowym w Łodzi za zbrodnie wojenne. Skazany na
karę śmierci, wyrok wykonano w 1947 r.
6 R. Hilberg, Zagłada Żydów europejskich, t. 1, Warszawa 2013, s. 302.
15

Mostowicz_zgck_-010214_.indd 15 14-01-31 14:37