Page 87 - Centrum Dialogu im. Marka Edelmana w Łodzi. Czas Litzmannstadt Getto. Obrazy filmowe.

Rozważania poświęcone nakreślonym powyżej za-
gadnieniom ilustrować będą materiały z następujących
filmów dokumentalnych: Radegast (reż. Borys Lankosz,
scen. Andrzej Bart, 2008), Bałuckie getto (reż. i scen.
Pavel Štingl, 2008, Czechy-Polska) oraz Litzmannstadt
Getto. Piekło na ziemi obiecanej (reż. i scen. Mariusz
1
1 — Olbrychowski, 2009) .
W dalszej części tekstu będę się
posługiwała skrótami:
RD (Radegast, reż. B. Lankosz), Podróż do ziemi przeklętej
BG (Bałuckie getto, reż. P. Štingl), Leitmotivem dokumentu Lankosza (reżysera) i Barta
LG (Litzmannstadt Getto. Piekło na (pisarza, autora filmów dokumentalnych i scenarzysty,
ziemi obiecanej,
reż. M. Olbrychowski). autora wydanej w 2008 r. książki Fabryka muchołapek
o Przełożonym Starszeństwa Żydów, Chaimie Rum-
kowskim) , są stacje kolejowe. Wątek „dworcowy” pod-
2
2 —
Więcej o twórczości filmowej Barta: suwa początek filmu, gdzie w pierwszym ujęciu do-
E. Ciszewska, A. Michalak, strzegamy stację Radegast w zimowym pejzażu, by chwilę
W służbie pamięci – o filmach później przenieść się na Dworzec Główny w Berlinie. Te dwa
dokumentalnych Andrzeja Barta,
[w:] Zobaczyć siebie. Polski film miejsca wyznaczą skrajne bieguny przestrzeni, w której
dokumentalny przełomu wieków, podróżować będą bohaterowie. Radegast okaże się
red. M. Jazdon, w tej narracji stacją końcową lub tą, z której bohaterowie
K. Mąka-Malatyńska,
Centrum Kultury Zamek, Poznań odbędą ostatnią podróż – do Chełmna nad Nerem.
2011. Nowoczesna architektura berlińskiego Hauptbahnhof
– ruchome schody, przeszklone windy, elektroniczne
wyświetlacze, duże płaszczyzny okien – kontrastuje
z drewnianym, prowizorycznym barakiem stacji Radegast.
„Polen in 2 h. Dort” („Polska w dwie godziny”) – zachęca
podróżnych baner z wizerunkiem mężczyzny wspina-
jącego się na skałkach, a hasło to w kontekście dalszych
informacji zawartych w filmie okaże się ironicznie
gorzkie. Sygnałem, że oto odbędziemy podróż nie tylko
w przestrzeni (co sugeruje scena wsiadania pasażerów
do pociągu), ale i w czasie, jest rozbrzmiewająca w tle
śpiewana w jidysz piosenka Jankiela Herszkowicza:
„Nadchodzi jeke / niosąc swą tekę / szukając tłuszczów
bądź margaryn / nic tu nie kupi, za to dostanie / wizę
na cmentarz Marysin”. Jej słowa opowiadają o ostatniej
podróży jeke, czyli zachodnioeuropejskiego Żyda, na
położony w granicach getta cmentarz na Marysinie.
Piosenka Herszkowicza jasno określa cel metaforycznej
podróży – będzie nim getto w Łodzi, już wtedy zmie-
nionej przez Niemców w Litzmannstadt.
Warto zwrócić uwagę, że nie tylko w filmie Radegast
muzyka z getta staje się narzędziem umożliwiającym
przeniesienie się w czasie, dotarcie do przeszłości. Po-
dobnie w filmie Zamir: Znów słychać w Polsce żydowski

Podróż do ziemi przeklętej 85