Page 67 - Centrum Dialogu im. Marka Edelmana w Łodzi. Czas Litzmannstadt Getto. Obrazy filmowe.

formie staje się nośnikiem wiedzy, a nie tylko informacji.
Podobnie jak to było w przypadku fabularnej Twarzy
anioła, koncentracja autorów na emocjach wzmaga
w odbiorcy identyfikację. Nie jest ona jednak zakotwi-
czona, jak chciałby Huyssen, w pojedynczym bohaterze.
Identyfikacja jest tu dynamiczna, ponadjednostkowa. Za
sprawą wykorzystanych środków narracyjnych nawiązuje
się emocjonalna więź z doświadczeniami opisywanymi
w filmie, z tragedią, która nie redukuje się do pojedyn-
czych losów opisanych we fragmentach pochodzących
z dzienników, ale rozszerza się na cały obraz.
We wstępie do niniejszego tekstu referowałem głosy
krytyczne wobec posługiwania się konwencjami realis-
tycznymi i schematami narracyjnymi kina fikcji w przed-
stawieniach Zagłady. Te głosy koncentrowały się niemal
wyłącznie na fabularnych filmach aktorskich. Wracając
jednak do wypowiedzi Roberta Brauna, twierdzącego,
że po Auschwitz nie można już opisywać przeszłości his-
torycznej, posługując się konwencją realistycznej narra-
cji, warto zwrócić uwagę, że we współczesnej kine-
matografii dokumentalnej traktującej o Holokauście
filmy sięgające po modernistyczne strategie reprezen-
13 — tacji stanowią niewielki margines. Na obszarze kina do-
Film wyświetlany był pod tytułem
Litzmanstadt getto 1942 nosił kumentalnego niemal niepodzielnie rządzi konwencja
pierwotnie tytuł Wielka Szpera. realistyczna, stosująca równą miarę do opisu wszelkich
Nowa, przemontowana wersja fenomenów mających swoje źródło w rzeczywistości.
będzie nosiła tytuł Oddajcie mi
swoje dzieci. Jeśli krytycy realizmu w kinie fabularnym formułowali
etyczne zarzuty wobec posługiwania się skonwencjona-
14 — lizowanym językiem fikcji do mówienia o Zagładzie, to
Słowo „szpera” – pochodzi od
niemieckiego określenia Allge- te same zastrzeżenia można wysunąć wobec realistycz-
meine Gehsperre (całkowity zakaz), nych dokumentów, które posługują się tym samym języ-
który był wprowadzany, gdy miesz- kiem, opisując zarówno Zagładę, jak i konwencjonalnie
kańcy getta nie mogli wychodzić
z mieszkań. Określenie: „wielka prowadzoną wojnę czy inne wydarzenia historyczne.
szpera”, dotyczy dramatycznych W dokumencie Litzmanstadt getto 1942 13 (2012)
wydarzeń z początku września Piotr Weychert i Piotr Perz sięgają po taką właśnie rea-
1942 r., gdy Niemcy wywieźli
z getta blisko 20 tys. Żydów, przede listyczną formułę kina dokumentalnego dla opowiedze-
wszystkim dzieci do 10. roku życia, nia historii Żydów z łódzkiego getta, w szczególności zaś
ludzi starych (powyżej 65. roku wydarzeń z września 1942 r., znanych jako Wielka Szpe-
życia) i chorych, czyli uważane
14
przez Niemców za osoby ra – akcja deportacji z getta wszystkich nieproduktyw-
nieproduktywne i nieprzydatne. nych dla działającego tam przemysłu Żydów – małych
Wywózki dzieci zostały poprze- dzieci, starców i ludzi chorych. Próżno tu szukać refleksji
dzone słynnym przemówieniem
Rumkowskiego na placu nad językiem stosownym do opowiadania o Zagładzie.
Strażackim, wzywającym Nie ma w filmie eksperymentów z prowadzeniem narra-
do oddania dzieci: „Ofiara z dzieci cji. Właściwie trudno opisywać ten film w kategoriach
i starców jest konieczna” – mówił
Przełożony Starszeństwa Żydów. warsztatu i formy. Autorzy oddali po prostu głos Ocala-

Zagłada a reprezentacja – uwagi na marginesie trzech filmów o łódzkim getcie 65