Page 57 - Centrum Dialogu im. Marka Edelmana w Łodzi. Czas Litzmannstadt Getto. Obrazy filmowe.

Zagłada a reprezentacja – uwagi

na marginesie trzech filmów o łódzkim getcie

— Bartosz Zając

Podczas pisania niniejszego tekstu towarzyszyła mi od
początku pewna wątpliwość. W dyskursie filmoznaw-
czym koncentracja na zagadnieniach stylu, formy czy po
prostu estetyki jest czymś powszechnym i z reguły cał-
kowicie uzasadnionym. Opisując wartość filmów, wska-
zujemy na innowacje w zakresie prowadzenia narracji,
mistrzowską reżyserię, przełamywanie konwencji opo-
wiadania etc. W ten sposób działa kinofilska z ducha
krytyka filmowa, która wynosi na piedestał dzieła awan-
gardowe, wyznaczające nowe szlaki w ewolucji kina.
Przyjęcie takiej perspektywy do opisu fabuł i dokumen-
tów traktujących o Zagładzie wydaje się być jednak
etycznym nadużyciem. Czy można rozstrzygać o wartości
takich obrazów, odwołując się do kategorii estetycznych,
analizując formę, w jakiej przedstawione zostały trau-
matyczne wydarzenia drugiej wojny światowej?
Problem reprezentacji Holokaustu w kinie ma bogatą
historię. Tworzą ją zróżnicowane gatunkowo i tematycz-
nie filmy, krytyczne komentarze, jak również teoria es-
tetyczna. Kino holokaustowe stanowi obszerną ka-
tegorię filmów opowiadających wielowątkową historię
Zagłady. Są wśród nich dokumenty kompilacyjne, wy-
wiady z Ocalałymi, klasyczne hollywoodzkie fabuły, ko-
medie, musicale czy filmy eksperymentalne. Historycy
i teoretycy od dawna spierają się, w jaki sposób należy
opowiadać o Zagładzie. Która poetyka powinna mieć
1 — monopol na mówienie o niewysłowionym?
Zob. M. B. Hansen, Lista Burza polemik pojawiła się pod koniec lat 70. po
Schindlera to nie Shoah: drugie
przykazanie, modernizm popularny emisji serialu Holocaust (1978) w amerykańskiej tele-
i pamięć publiczna, tłum. wizji. Krytykowano wykorzystanie przez autorów klasycz-
T. Skalska, [w:] Od pamięci biodzie- nej konwencji kina realistycznego i melodramatu. Z po-
dziczonej do postpamięci,
red. T. Szostkiewicz, R. Nycz, dobną krytyką spotkała się w latach 90. Lista Schin-
1
R. Sendyka, Warszawa 2013. dlera (Schindler’s List, 1993) Stevena Spielberg . Do

Zagłada a reprezentacja – uwagi na marginesie trzech filmów o łódzkim getcie 55