Page 134 - Centrum Dialogu im. Marka Edelmana. Centrum Dialogu im. Marka Edelmana. Drzewa Pamięci. 10 opowieści z łódzkiego getta

DRZEWKA_SKLAD_3_Layout 1 19/11/14 14:09 Page 132

chava Rosenfarb

Ich mieszkanie pełniło funkcję gettowej They later transported them to the
biblioteki. ghetto.
Chava kontynuowała naukę i w 1941 In the ghetto, they first lived at 11,
roku zrobiła w getcie maturę. To był ko- Lutomierska Street, Apt. No. 7, and
niec jej formalnej edukacji. Związała then they moved to 8, Łagiewnicka
się z kręgiem literatów tworzących Street, Apt. No. 37. Their apartment
w jidysz. Simcha Bunem Szajewicz served as a ghetto library.
potwierdził, że jej poezja jest ciekawa Chava continued her education
i że powinna pisać. To on zaprosił ją na and in 1941, in the ghetto, she re-
spotkania literackie, które odbywały ceived her high school diploma. This
się w mieszkaniu malarza i poety Izra- marked the end of her formal educa-
ela Lejzerowicza przy ul. Rybnej 14. tion. She joined a circle of writers who
Spotkała Szajewicza w tzw. Wydziale wrote in Yiddish. Simcha Bunem Sza-
Naukowym getta, gdzie pracowała dla jewicz confirmed that her poetry was
rabina Hirszenberga, poprawiając jego interesting and that she should write. It
przekłady psalmów na język jidysz. was he who invited her to literary
Potem uczestniczyła w poetyckich meetings, which were held in the apart-
spotkaniach, tworzyła własne teksty. ment of Izrael Lejzerowicz, a painter
Rodzina Rosenfarbów była depor- and a poet, at 14, Rybna Street. She
towana do Auschwitz w sierpniu 1944. met Szajewicz in the so-called Scien-
W obozie Chavie odebrano wszystkie tific Department of the ghetto, where
utwory, które napisała. Obiecała sobie, she worked for rabbi Hirszenberg, im-
że jeśli przeżyje, opisze getto i zrobiła proving his translations of the Psalms
to po latach. Ojciec został przewie- into Yiddish. Then she participated in
ziony z Auschwitz do Dachau. Zginął poetry meetings and she created her
na dzień przed wyzwoleniem, w po- own texts.
ciągu zbombardowanym przez Amery- The Rosenfarbs were deported to
kanów, gdy był przewożony wraz Auschwitz in August 1944. In the
z innymi więźniami w głąb Rzeszy. camp, all the works that Chava had
Chava wraz z matką i siostrą zostały written were taken away. She prom-
przesiedlone do obozu Sasel nieda- ised herself that if she survived, she
leko Hamburga, a potem do Bergen- would describe the ghetto and she did
-Belsen, gdzie doczekały wyzwolenia it years later. Her father was trans-
przez Brytyjczyków. W obozie dla dipi- ported from Auschwitz to Dachau. He
sów (displaced persons) w Niemczech died the day before the liberation, on a
spotkały Heńka Morgentalera (ur. train bombed by the Americans, while
1923), który też przeszedł łódzkie he was being transported with other in-
getto, a potem Auschwitz i Dachau mates deep into the Reich. Chava, her
i wraz z młodszym bratem ocalał z Za- mother and sister were relocated to
głady. Rodziny Morgentalerów i Ro- the Sasel camp near Hamburg and
senfarbów przyjaźniły się przed wojną. then to Bergen-Belsen, where they
Chava z matką i siostrą nielegalnie were liberated by the British army. In
przekroczyły granicę Belgii. Heniek a camp for displaced persons in Ger-
studiował medycynę w Niemczech, many, they met Heniek Morgentaler
a potem w Brukseli. W 1949 roku (born in 1923), who had also been in
wzięli ślub, a rok później wyemigrowali the Łódź ghetto, then in Auschwitz and
do Kanady. Zamieszkali w Montrealu. Dachau, and together with his younger

132