Page 133 - Centrum Dialogu im. Marka Edelmana. Centrum Dialogu im. Marka Edelmana. Drzewa Pamięci. 10 opowieści z łódzkiego getta

DRZEWKA_SKLAD_3_Layout 1 19/11/14 14:09 Page 131

chava Rosenfarb

Chava i jej młodsza siostra Henia Chava and her younger sister
(ur. 1926) dorastały w kamienicy przy Henia (born in 1926) grew up in a ten-
ul. Żeromskiego 75. Wychowywały się ement house at 75, Żeromskiego
w domu, gdzie królowała kultura jidysz. Street. At home, they were brought up
Na kilkadziesiąt rodzin tylko jedno in Yiddish culture. Out of dozens of
mieszkanie zajmowali Polacy. Chava families, only one apartment was oc-
ukończyła prywatną szkołę imienia cupied by Poles. Chava graduated
Medema, gdzie wykładowym był język from a private Medem school, where
jidysz, a potem kontynuowała naukę Yiddish was the language of instruc-
w polsko-żydowskim gimnazjum żeń- tion, and then continued her education
skim, gdzie nawet żydowska nauczy- in a Polish-Jewish female gymnasium
cielka nie znosiła jidysz. – To język [middle school], where even a Jewish
służących i ludzi gorszej kategorii teacher hated Yiddish. ‘It is the lan-
– uważała. Ale Chava pozostała guage of servants and people of infe-
wierna językowi swojego narodu, choć rior category,’ she thought. But Chava
przyznawała, że jej pierwsze wiersze remained faithful to the language of
powstawały w języku polskim. Uwa- her people, though she admitted that
żała, że polski lepiej nadaje się do pi- her first poems had been written in
sania wierszy miłosnych. – Jidysz to Polish. She thought that Polish was
język robotników, proletariatu, a język better suited for writing love poems.
polski był językiem arystokracji i języ- ‘Yiddish is the language of workers,
kiem romantycznym – tłumaczyła. the proletariat, and Polish was the lan-
Debiutowała nieformalnie jeszcze guage of the aristocracy and a roman-
przed wojną. Ojciec pokazał jej wier- tic language,’ she explained.
sze Mojsze Brodersonowi, twórcy She made her informal debut even
grupy Jung Jidysz i teatru Ararat, który before the war. Her father showed her
uznał, że dziewczynka ma talent. poems to Mojsze Broderson, a creator
Chava zaczęła pisać niemal zaraz of the Jung Jidysz group and Ararat
potem jak nauczyła się czytać. Ko- theatre, who said that the girl was tal-
chała literaturę, zwłaszcza rosyjską ented. Chava began to write almost
– Dostojewskiego i Tołstoja. Z polskich immediately after she had learned to
pisarzy lubiła Żeromskiego i Rey- read. She loved literature, especially
monta, a z polskiej poezji najbardziej the Russian writers, Dostoevsky and
Słowackiego. Chociaż kochała polską Tolstoy. Żeromski and Reymont were
kulturę, Chava nie miała polskich przy- her favourite Polish writers, and
jaciół. – Między Polakami i Żydami Słowacki, her favourite Polish poet. Al-
była przepaść. Nie rozmawialiśmy ze though she loved Polish culture,
sobą nawet na podwórku. Obserwo- Chava had no Polish friends. ‘There
waliśmy siebie z dystansu – opowiadała was a huge rift between the Poles and
po latach. Gdy Niemcy wkroczyli do the Jews. We did not even talk to each
Łodzi i zaczęły się prześladowania Ży- other in the backyard. We watched
dów, Rosenfarbowie ukryli w swoim each other from a distance,’ she said
mieszkaniu żydowskie książki, które years later. When the Germans en-
miały zostać spalone. Potem przewieźli je tered Łódź and the persecution of the
na teren getta. W getcie zamieszkali naj- Jews started, the Rosenfarbs hid Jew-
pierw przy ul. Lutomierskiej 11 m. 7, a po- ish books that were to be burnt in their
tem przenieśli się na Łagiewnicką 8 m. 37. apartment.

131