Chaim Mordechaj Rumkowski był jedną z najbardziej kontrowersyjnych postaci związanych z gettem łódzkim. Urodził się 27 lutego 1877 roku w Imperium Rosyjskim, a przed II wojną światową mieszkał w Polsce. Z wykształcenia był przedsiębiorcą, a przed wojną prowadził sierociniec dla żydowskich dzieci w Łodzi. 
Najbardziej znany jest jednak z okresu, gdy podczas niemieckiej okupacji Polski został wyznaczony przez nazistów na przewodniczącego Judenratu w łódzkim getcie, funkcjonującym od lutego 1940 roku. Jako szef żydowskiej rady getta, Rumkowski był odpowiedzialny za zarządzanie codziennym życiem zamkniętej społeczności żydowskiej (około 160 tys. osób). 

Polityka Rumkowskiego 

Rumkowski przyjął niezwykle kontrowersyjną politykę "przez pracę do ocalenia" (niem. Durch Arbeit zur Freiheit). Wierzył, że przekształcenie getta w efektywny ośrodek produkcji przemysłowej dla niemieckiej armii może uchronić jego
mieszkańców przed deportacją do obozów zagłady. Wprowadził surową dyscyplinę pracy i zorganizował system warsztatów, które produkowały towary na potrzeby wojenne Niemców. Jednak Rumkowski był również znany z kontrowersyjnych decyzji dotyczących współpracy z nazistami, w tym roli, jaką odegrał w selekcjach osób przeznaczonych do deportacji. Jednym z najbardziej przerażających momentów w jego życiu było wygłoszenie w getcie słynnego przemówienia z 4 września 1942 roku, w którym nakazał rodzicom oddanie dzieci na deportację, wierząc, że w ten sposób może ocalić pozostałych. To przemówienie, znane jako "Oddajcie mi wasze dzieci", stało się symbolem moralnych dylematów, przed którymi stawał jako lider getta. 

Upadek 

Polityka Rumkowskiego okazała się tragicznie nieskuteczna. Getto łódzkie przetrwało dłużej niż inne w okupowanej Polsce, ale ostatecznie latem 1944 roku zostało zlikwidowane, a jego mieszkańcy, w tym sam Rumkowski, zostali deportowani do Auschwitz-Birkenau. Tam Rumkowski wraz z rodziną zginął w komorze gazowej we wrześniu 1944 roku.

 Dziedzictwo i kontrowersje 

Postać Chaim Rumkowskiego do dziś budzi skrajne emocje i dyskusje. Dla niektórych jest symbolem tragicznych dylematów przywódców żydowskich, którzy próbowali ocalić życie w sytuacjach niemożliwych do wygrania. Dla innych jest
symbolem kolaboracji z nazistami, osoby, która współpracowała z oprawcami kosztem swoich rodaków. Biografowie i historycy badający okres Holokaustu często podkreślają, że nie ma łatwych odpowiedzi na pytanie, czy Rumkowski był ofiarą, czy współpracownikiem.Jednak jego historia pozostaje jednym z najbardziej fascynujących i bolesnych rozdziałów w historii getta łódzkiego i Holokaustu.

Miejsce urodzenia: Łódź 
Data urodzenia: 25 lipca 1924 
Data śmierci: 8 sierpnia 1943 
Miejsce śmierci: Łódź 

Sierakowiak Dawid (25.07.1924 Łódź – 08.08.1943 Łódź) – autor pamiętnika. Dawid Sierakowiak był synem Majlecha i Sury Churgiel, miał siostrę Natalię "Nadzię" (urodzoną w 1927r.). Uczył się w szkole powszechnej, następnie dostał stypendium na kontynuowanie nauki w II Gimnazjum Męskim Towarzystwa Szkół Żydowskich w Łodzi. Szkoły jednak nie ukończył, ponieważ wybuchła II wojna światowa. Pochodził ze średniozamożnej rodziny, przed wybuchem II wojny światowej mieszkał wraz z rodziną w nowoczesnym osiedlu wzniesionym w latach 1930-1932 przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych przy ul. Sanockiej. Ojciec Dawida pracował w sklepie meblowym, matka Dawida choć miała wpisany w dokumentach zawód "krawcowa" prawdopodobnie nie pracowała zajmując się domem. Ojciec Dawida, Majlech Sierakowiak pochodził z Łodzi (ur. w 1892r.) jako najmłodsze dziecko Abrama-Aby oraz Rojzy z Grynsztajnów. Posiadał trzech braci: Szlamę-Dawida, Gersza i Arona Wolfa oraz starszą siostrę - Surę. Większość rodzin braci mieszkała niedaleko siebie na południowych obrzeżach Łodzi. Co ciekawe, w Księgach Ludności Stałej miasta Łodzi widnieje przy wszystkich członkach rodziny nazwisko zapisane Sierakowiak vel Sierakowicz. 
Rodzice Dawida zarejestrowali ślub w styczniu 1922r. w Urzędzie Stanu Cywilnego w Pabianicach. Sura Ajdla Churgiel, córka Dawida i Bajli. Rodzina wywodziła się z Rubieżewic (miasteczka w guberni mińskiej cesarstwa rosyjskiego). 
2 marca 1940r. razem z całą rodziną Dawid został zamknięty w getcie w jednym z pokojów mieszkania przy ul. Sanockiej. Dawid i Natalia już bez rodziców (Sura została zagazowana w Chełmie nad Nerem we wrześniu 1942r., a Majlech zmarł z głodu 6 marca 1943r. w getcie) przeprowadzili się wraz z ciotką Esterą i jej córkami Nachą i Chaną na ul. Wawelską w lipcu 1943 r.

Swój dziennik Dawid zaczął pisać już w 1939 r. i kontynuował go nawet po trafieniu do getta łódzkeigo. Opisywał zdarzenia z życia swojej rodziny oraz codzienne życie getta i walkę o przetrwanie. Do jesieni 1941r. uczęszczał do funkcjonującej w getcie szkoły średniej i pracował jako korepetytor. Należał również do socjalistyczno-komunistycznej organizacji młodzieżowej. Przed wojną działał również w syjonistycznej organizacji Haszomer Hacair. Na skutek przesiedlenia do getta łódzkiego ponad 20 tys. Żydów z Europy Zachodniej zawieszono szkolnictwo żydowskie. Po tym wydarzeniu został skierowany do pracy w zakładzie rymarskim, a od sierpnia 1942r. – do pracy biurowej w „Arbeitseinsatz” Wydziału Personalnego przy ul. Lutomierskiej, gdzie pracował do śmierci. Dawid zmarł z wycieńczenia w sierpniu 1943 r., został pochowany na cmentarzu żydowskim przy ul. Brackiej. Po wojnie odnaleziono 5 zeszytów z dziennikiem Sierakowiaka. Autora „Dziennika” upamiętnia tablica od strony wewnętrznej muru cmentarza przy ul. Brackiej ufundowana przez Konrada Turowskiego. Historia odnalezienia dzienników nie jest jednoznacznie opisana. Najpewniej na skutek pożogi wojennej nie odnaleziono wszystkich dzienników. Naukowcy nie są zgodni co do tego jak i gdzie przetrwały. Pierwsze dwie części zostały odkryte w latach 50 XX w., natomiast trzy kolejne w latach 60 XX w. Obecnie dwa początkowe tomy dzienników Dawida Sierakowiaka przechowywane są w Żydowskim Instytucie Historycznym, pozostałe zaś znajdują się w Muzeum Pamięci Holokaustu w Stanach Zjednoczonych.

Alina Margolis - Edelman urodziła się 18 kwietnia 1922 roku w Łodzi w rodzinie żydowskiej jako córka lekarza i działacza społecznego Aleksandra Margolisa i Anny z domu Markson. Przed wojną Alina Margolis uczęszczała do eksperymentalnej pod względem nauczania, koedukacyjnej Miejskiej Szkoły Pracy przy ul. Piotrkowskiej 115 (potem przeniesionej na ul. Łęczycką 23), założonej przez Magistrat Łodzi.
W 1940 r., na krótko przed utworzeniem getta w Łodzi Alina z bratem zostali wysłani przez matkę do ciotki do Warszawy, u której mieszkali do czasu przesiedlenia do getta. Następnie przez kolejne lata II wojny światowej przebywała w getcie warszawskim, gdzie jej matka była lekarką, a Anna była uczennicą i pielęgniarką w Żydowskiej Szkole Pielęgniarek prowadzonej przez Lubę Blim-Bielicką. Z getta wyszła po drugiej akcji likwidacyjnej, która zaczęła się 18 stycznia 1943 roku. Pierwszy raz wyszła na „aryjską” stronę po wielkiej akcji (lato 1942 r.), ale wróciła dobrowolnie po trzech dniach spędzonych u sąsiadów i przyjaciół rodziców jeszcze z Łodzi, Wincentego Tomaszewicza i jego żony Zofii. Kiedy udało jej się wyjść z getta po drugiej akcji likwidacyjnej to do czasu wyrobienia dokumentów ukrywała się przy ul. Wilczej u profesora Uniwersytetu Warszawskiego. Następnie posługując się fałszywą kenkartą – jako Alicja Zacharczyk, córka oficera wywiezionego do oflagu została umieszczona w rodzinie architektów na Ursynowie, gdzie przebywała do wybuchu powstania warszawskiego.

Podczas powstania warszawskiego w 1944 roku była pielęgniarką, za co została odznaczona Krzyżem Walecznych. Po kapitulacji znalazła się w obozie przejściowym w Pruszkowie. Stamtąd w kilkuosobowym konwoju Czerwonego Krzyża przedostała się na ul. Promyka 43 na Żoliborzu, by zabrać grupę żydowskich powstańców, bojowników ŻOB, wśród których był jej przyszły mąż Marek Edelman.

Po wojnie została lekarzem pediatrą m.in. w II Klinice Pediatrycznej w Łodzi. Opiekowała się dziećmi chorymi na cukrzycę, założyła także poradnię dla dzieci z chorobami nerek oraz ośrodek leczenia cukrzycy dziecięcej w Rabce.
W 1968 roku po wydarzeniach marcowych i rozpętanej kampanii antysemickiej nie pozwolono jej na kontynuację pracy naukowej, odrzucając rozprawę habilitacyjną, dotyczącą typów cukrzycy. Wyjechała wraz z dziećmi do Francji. Zaangażowała się w działalność organizacji „Lekarze bez granic". Po 1980 roku, gdy organizację opuścił Bernard Kouchner, współtworzyła wraz z nim organizację „Lekarze Świata” (była także współzałożycielką polskiej sekcji). Pracowała m.in. na statkach-szpitalach, wyławiających na Morzu Południowochińskim uciekinierów z komunistycznego Wietnamu (tzw. boat people), a także w szpitalach w Salwadorze, Czadzie, Afganistanie oraz Bośni i Hercegowinie, gdzie podczas wojny domowej współtworzyła m. in. ośrodek wsparcia dla ofiar gwałtów. Współpracowała m.in. z Danielle Mitterrand, żoną prezydenta Francji. Współzałożycielka francusko-polskiego, stowarzyszenia SOS Aide aux Malades Polonais (pol. Pomoc Chorym w Polsce), zajmującego się leczeniem za granicą osób nieuleczalnie chorych, a także organizowaniem straży profesjonalnych dla polskich lekarzy i pomocą finansową dla polskich szpitali. Była prezeską stowarzyszenia Association Les Cahiers Litteraires, wydającego w okresie paryskim kwartalnik „Zeszyty Literackie”.

Po wprowadzeniu stanu wojennego w Polsce organizowała pomoc dla opozycji demokratycznej. Po 1989 roku założycielka „Fundacji Dzieci Niczyje” (obecnie Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę), współzałożycielka Biura Pomocy Inicjatyw Społecznych. Dnia 6 kwietnia 1998 na wniosek dzieci otrzymała Order Uśmiechu, który odebrała w Warszawie w dniu 6 stycznia 1999 roku. Zmarła 23 marca 2008 roku w Paryżu. Jest pochowana na cmentarzu ekumenicznym w
Bagneux. Jej symboliczny grób znajduje się na cmentarzu żydowskim przy ulicy Okopowej w
Warszawie.

Rosenblatt Jerzy (Uria)
ur. 6 listopada 1872 w Lublinie, zm. 18 grudnia
1945 w Tel Awiwie
lekarz laryngolog, działacz syjonistyczny, radny
i wiceprezes łódzkiej Rady Miejskiej, poseł na Sejm
Ustawodawczy i Sejm I, II i III kadencji II RP.

Urodził się w rodzinie Bera (Berysza) – znanego talmudysty, zamożnego kupca drzewnego – i Estery Ginsberg. W 1891 ukończył gimnazjum w Warszawie (lub Lublinie), a następnie studia na Wydziale Lekarskim Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego. Naukę kontynuował w Londynie i Berlinie. W 1899 osiadł w Łodzi i rozpoczął praktykę lekarską prowadząc gabinet laryngologiczny przy ul. Piotrkowskiej 35. Podczas rewolucji w latach 1905–1907 wspierał żydowskich socjalistów, którzy przy udziale socjalistów polskich udaremniali pogromy ludności żydowskiej. Brał czynny udział w organizowaniu bojówek żydowskich. W czasie I wojny światowej był lekarzem lazaretu Wszechrosyjskiego Związku Ziemskiego, opiekował się prześladowanymi Żydami i uczestniczył w pracach CK Opieki nad Bezdomnymi Żydami w Warszawie i na niemieckim obszarze okupacyjnym. Był założycielem łódzkiego skautingu żydowskiego. Jako członek CK Organizacji Syjonistycznej w Polsce, wchodził w skład Głównego Komitetu Wszechświatowej Organizacji Syjonistycznej. Był organizatorem Żydowskiego Towarzystwa Muzycznego i Literackiego „Hazomir” („Słowik”) (od 1906, od 1914 prezesem), które miało swoją siedzibę na II piętrze w oficynie posesji przy al. Tadeusza Kościuszki
21, gdzie od frontu mieściło się gimnazjum żeńskie im. E. Orzeszkowej.

W 1917 został wybrany na wiceprezesem Rady Miejskiej, przewodniczącego frakcji żydowskiej w tejże Radzie i wiceprezesa Organizacji Syjonistycznej w Polsce, a następnie – przewodniczącego kongresu syjonistycznego w Warszawie. W 1918 został członkiem Rady Stanu; w 1919 uzyskał mandat do Sejmu Ustawodawczego (z listy Wolnego Związku Posłów Żydowskich), a w 1922, w Łodzi, został ponownie wybrany na posła z ramienia Żydowskiej Rady Narodowej (ŻRN) z listy Bloku Mniejszości Narodowych w Polsce, a później raz
jeszcze, w 1928. W 1925-1928 był też prez. Żydowskiej Gminy Wyznaniowej w Łodzi. Po raz czwarty wszedł do Sejmu w 1930, z listy Bloku Obrony Praw Narodowości Żydowskiej w Polsce. Był członkiem wielu komisji sejmowych, członkiem Klubu Posłów ŻNR, wchodzącego w skład Koła Żydowskiego, i zgłaszał liczne interpelacje (m.in. dotyczące wystąpień
i zajść o charakterze antysemickim; antysemityzm). Zajmował się także publicystyką, zamieszczał artykuły w żyd. dzienniku „Łodzer Tagebłat” (jid., Łódzka Gazeta Codzienna). Cały czas mieszkał przy ul. Piotrkowskiej 35. Po wybuchu wojny, pod koniec 1939 udało mu się wyjechać z okupowanej Polski przez Austrię do Szwajcarii. Stamtąd wyjechał do Palestyny, gdzie zmarł.

Konstancja Kaczmarek