Page 54 - Centrum Dialogu im. Marka Edelmana. Centrum Dialogu im. Marka Edelmana. Drzewa Pamięci. 10 opowieści z łódzkiego getta

DRZEWKA_SKLAD_3_Layout 1 19/11/14 14:08 Page 52

Marian Turski

Z przedwojennej Łodzi pamięta From pre-war Łódź, he remembers
Piotrkowską i Narutowicza jako ele- the elegant shopping streets, Piotr-
ganckie ulice sklepowe i al. Kościuszki kowska and Narutowicza, and Koś-
– dostojną aleję spacerową. – Pamię- ciuszki Avenue, a stately walking av-
tam, jak w synagodze przy Kościuszki enue. ‘I remember world famous
śpiewał światowej sławy kantor Mosze cantor, Mosze Kusewicki singing in the
Kusewicki, a w Tabarinie przy ul. Na- synagogue in Kościuszki Street and
rutowicza wystąpił słynny skrzypek Bronisław Huberman, a famous violin-
Bronisław Huberman – wspomina. ist, performing in the Tabarin restau-
W latach 30. rodzinie niezbyt dobrze rant in Narutowicza Street,’ he recalls.
się powodziło, bo ojciec poważnie cho- In the 1930s, the family were not doing
rował. Wtedy Marian zarabiał korepe- well because the father was seriously
tycjami. Właściciel kiosku z gazetami
ill. At that time, Marian made a living
za lekcje dla syna dawał mu codzien- giving private lessons. An owner of
nie za darmo gazety. a news-stand gave him newspapers
W 1940 roku Turbowiczowie mu-
for free every day in return for lessons
sieli przenieść się do getta, na ul. Ko-
for his son.
ścielną 7. – To było prawie naprzeciw- In 1940, the Turbowicz family were
ko kripo – wspomina. Ojciec został kie- forced into the ghetto and they lived at
rownikiem placu węglowego.
7, Kościelna Street. ‘It was almost op-
Marian przez dwa lata chodził do
szkoły, w tym czasie zrobił tzw. małą posite the Kripo [Criminal Police],’ he
maturę. Dawał też korepetycje synowi recalls. His father was appointed the
head of the coal yard.
komisarza wydziału mięsnego. – Dzię-
ki niemu dostałem pracę w masarni, Marian attended school for two
gdzieś na ul. Brzezińskiej, niedaleko years and passed the school-leaving
Franciszkańskiej. To były fantastyczne exam (“mała matura”). He also gave
dwa miesiące, bo mogłem jeść surowe private lessons to the son of a com-
mięso, ale krótko to trwało. Potem pra- missioner of the meat department.
cowałem w resorcie drewnianym na ‘Thanks to him, I got a job at a butcher’s
Marysinie. shop, somewhere in Brzezińska Street,
Od 1942 roku działał w antyfaszys- near Franciszkańska Street. These
towskiej organizacji Lewica Związko- were fantastic two months, because
wa. – Wydawało się, że to była jedyna I could eat raw meat, however, it didn’t
forma ruchu oporu wobec tego, co się last long. Then I worked in the wood
działo w getcie – mówi. department in Marysin.’
W sierpniu 1944 roku Turbowiczo- From 1942, he was active in the
wie zostali deportowani do Auschwitz- anti-fascist organisation, the Union
-Birkenau. Ojciec i brat zginęli w komo- Left. ‘It seemed that it was the only
rze gazowej. Matka trafiła do Bergen- form of resistance to what was hap-
-Belsen i przeżyła wojnę. pening in the ghetto,’ he says.
W styczniu 1945 roku Marian wziął In August 1944, the Turbowicz fam-
udział w marszu śmierci. Trafił do Bu- ily were deported to Auschwitz-Birke-
chenwaldu. W kwietniu, gdy do obozu nau. His father and brother were
zbliżały się wojska amerykańskie, murdered in the gas chamber. His
przeżył drugi marsz śmierci do There- mother was sent to Bergen-Belsen
sienstadt. Tam doczekał wyzwolenia and survived the war.

52