Page 24 - Centrum Dialogu im. Marka Edelmana w Łodzi. Czas Litzmannstadt Getto. Obrazy filmowe.

Zjednoczonych. Nie były pokazywane w Łodzi. Wciąż po-
zostawaliśmy za żelazną kurtyną. Temat Zagłady łódz-
kich Żydów zaczął też pojawiać się na międzynaro-
dowych konferencjach, a historycy z różnych stron
świata zaczęli przyjeżdżać do Łodzi, by na miejscu
badać zachowane materiały z okresu getta. W Archiwum
Państwowym w Łodzi przechowywany jest ogromny zbiór
dokumentów, bez których nie mogła powstać żadna po-
ważna naukowa publikacja, wystawa czy film. Wycho-
dziły w różnych językach także książki wspomnieniowe.
W latach 90. we współpracy z łódzkimi instytucjami
powstały w Niemczech i w Izraelu dwie ważne wystawy
o łódzkim getcie: Naszą jedyną drogą jest praca we
Frankfurcie nad Menem (1990) i Ostatnie getto. Życie
w łódzkim getcie 1940-1944 w Jerozolimie (1995). Nie-
miecka wystawa przyjechała potem do Łodzi i była przez
wiele lat pokazywana przez Muzeum Historii Miasta
Łodzi.
Pięćdziesiąta rocznica likwidacji getta (1994) była już
organizowana w nowej rzeczywistości, po upadku w Pol-
sce komunizmu, gdy pewne, dotąd usuwane w cień te-
maty, wróciły. Była kolejna sesja naukowa i nowe
publikacje. Pojawiła się też szansa rozmowy o Łodzi
z mieszkającymi za granicą byłymi więźniami getta. Oca-
lali, a często już ich dzieci albo wnukowie, zaczęli coraz
liczniej przyjeżdżać do Łodzi, by szukać swoich korzeni
i rodzinnych śladów. Granice przestały być w końcu pro-
blemem. Telewizja Łódź oraz Contra Studio wraz z izra-
elskim reżyserem Edwardem Etlerem zrealizowały dwa
filmy: Dzielnica śmierci i Pod dachami Hulonu, których
bohaterami są Ocalali z Zagłady łódzcy Żydzi mieszka-
jący obecnie w Izraelu. Po raz pierwszy byłych mieszkań-
ców Łodzi skupionych w Organizacji Byłych Łodzian
odwiedził Prezydent Miasta Łodzi Marek Czekalski. To
był sygnał z miasta, że współcześni mieszkańcy są go-
towi na dialog.
Na fali zainteresowania historią żydowskiej Łodzi po-
wołana została do opieki nad dziedzictwem łódzkich
Żydów Fundacja Monumentum Iudaicum Lodzense z Ar-
noldem Mostowiczem jako prezydentem. Od blisko 20
lat zajmuje się ratowaniem cmentarza żydowskiego i pa-
mięcią o łódzkich Żydach. W parku Staromiejskim, w po-
bliżu miejsca, gdzie stała kiedyś synagoga, odsłonięty
został pomnik Dekalogu – Mojżesz trzymający tablice
z dziesięciorgiem przykazań.

22 Joanna Podolska