Page 64 - Centrum Dialogu im. Marka Edelmana. Centrum Dialogu im. Marka Edelmana. Drzewa Pamięci. 10 opowieści z łódzkiego getta

DRZEWKA_SKLAD_3_Layout 1 19/11/14 14:08 Page 62

Jack (Jakub) Fuchs

– Każdy ciężko pracował, ledwo ‘Poles say that Jews were rich, but
wiązał koniec z końcem – wspomina. only poor people lived where we
Kiedy w Argentynie Jack czuje za- resided. Everyone worked hard, find-
pach bzu, przypomina mu się wiosna ing it very hard to make ends meet.’
w Polsce. Znowu widzi ludzi, których The smell of lilac in Argentina re-
już nie ma. Zapach gotowanego mleka minds him of spring in Poland. He can
przywołuje w nim obraz szkoły przy again see people who are already
ul. Pomorskiej 52. Zostały z niej tylko gone. The smell of boiled milk evokes
fundamenty. Kiedyś stała tam po- a painting in a school at 52, Pomorska
wszechna szkoła żydowska, w której Street. Only the foundations are left. In
się uczył do wybuchu wojny. – Mie- the past, there was a Jewish primary
liśmy polskich i żydowskich nauczy- school there, where he studied until
cieli, ale wszystko było po polsku, the outbreak of war. ‘We had Polish
nawet historia Żydów. Matematyki and Jewish teachers, but we learned
uczył pan Wajs, on był okropny, praw- everything in Polish, even the history
dziwy terrorysta. A uwielbialiśmy pana of the Jews.
Kirsznera, bo był bardzo dobry. Jak by- Mathematics was taught by Mr
liśmy spokojni, opowiadał nam różne Wajs. He was horrible – a real terrorist.
ciekawe historie. On the other hand, we loved Mr
Jeszcze przed wojną rodzina Fu- Kirszner, because he was very good.
ksów przeprowadziła się na ul. Brze- When we were quiet, he would tell us
zińską 30. Tego domu, stojącego tuż many interesting stories.’
przy ulicy, też już nie ma. – Łódzkie po- In 1940, the Germans established
dwórka tętniły życiem. Z każdego okna a ghetto in Bałuty, which was sur-
dochodziły inne odgłosy, bo wszędzie rounded by a fence. The Fuks family
były maleńkie warsztaty: słychać było resided within the ghetto limits. They
maszynę do szycia, regularne uderze- lived there until August 1944. Only
nia młotka, płaczące dzieci. Ludzie pra- Abraham had been deported earlier;
cowali w domach, dzieci biegały po ulicy he probably perished in Chełmno nad
– tak zapamiętał przedwojenną Łódź. Nerem. ‘We all hid behind a wardrobe,
W 1940 roku Niemcy utworzyli na but the Jewish police found us and put
Bałutach getto, zostało otoczone pło- us on a train. I do not know what day it
tem. Fuksowie mieszkali w obrębie was; August 15th or maybe 16th. I re-
getta, przeżyli tam do sierpnia 1944 member it was warm. We were trans-
roku, tylko Abraham został wcześniej ported together: my mum, two sisters,
wywieziony, prawdopodobnie zginął w my dad and I. When we arrived at
Chełmnie nad Nerem. – Ukrywaliśmy Auschwitz, they separated us. Only I
się wszyscy za szafą, ale policjanci ży- survived. I do not even remember what
dowscy nas znaleźli i wsadzili do po- my sister looked like, I forgot her face,’
ciągu. Nie wiem, jaki to był dzień, 15, he says through tears. He remembers
może 16 sierpnia. Pamiętam, że było his mum. She was beautiful. His
ciepło. Jechaliśmy razem: mama, dwie daughter Mariana looks like her.
siostry, tata i ja. Kiedy dojechaliśmy do From Auschwitz, he was sent to
Auschwitz, rozdzielili nas. Przeżyłem Dachau, where he was liberated by
tylko ja. Już nawet nie pamiętam, jak American soldiers in April 1945. After
wyglądała moja siostra, zapomniałem spending a year in Germany, he emi-
jej twarz – mówi przez łzy. grated to New York.

62