Page 60 - Centrum Dialogu im. Marka Edelmana w Łodzi. "Fragmenty pamięci".

Fragmenty pamięci Fragments of memory

– Moje życie było bardzo ciekawe, było dobre i było “My life has been very interesting, there have
złe, ale nie narzekam – mówi dziś 99-letnia Wan- been ups and downs, but I’m not complaining,”
da Folman, która mieszka w Hajfie od ponad 70 says now 99-year-old Wanda Folman, who has
lat, ale wciąż czuje się związana z rodzinną Łodzią lived in Haifa for more than 70 years, but still
i z polską kulturą. – Na naszym pianinie w domu feels connected to her home-town of Łódź and
przy ulicy Wólczańskiej 62 stały dwa popiersia: to Polish culture. “On our piano in the house at
Beethovena i Piłsudskiego. Moje najważniejsze 62 Wólczańska Street there stood two busts: of
wspomnienie sprzed wojny to konkurs chopinow- Beethoven and of Piłsudski. My most prominent
ski w Warszawie w 1937 roku. To było niedługo po memory from before the war is the Chopin Piano
śmierci taty i postanowiłam pojechać na ostatni Competition in Warsaw in 1937. It was not long
tydzień. Słuchałam z zachwytem. Wtedy po raz after my dad died and I decided to attend the last
pierwszy poczułam, że jestem naprawdę szczę- week of the event. I listened with delight. That
śliwa – wspomina. was the first time I felt that I was really happy,”
she reminisces.
Wanda urodziła się w Łodzi 26 marca 1923 roku.
Jej mama – Stella-Esther Rein (z domu Morgen- Wanda was born in Łódź on 26 March 1923. Her
stern) – była wykształconą i niezwykle szanowa- mother, Stella-Esther Rein (née Morgenstern),

ną osobą, studiowała w Wiedniu i we Lwowie. was an educated and highly respected person,
W Łodzi od 1921 roku uczyła łaciny i niemieckiego, who studied in Vienna and Lviv. In Łódź, she taught
a od 1933 roku była dyrektorką żeńskiego gimna- Latin and German from 1921, and from 1933, she
zjum Józefa Aba, gdzie uczyły się także obie jej was the headmistress of the Józef Ab’s Female
córki: Wanda i jej młodsza siostra Marta (ur. 1925). Grammar School, where both her daughters,
Maurycy Artur Rein zmarł w 1936 roku i został po- Wanda and younger sister Marta (b. 1925), also
chowany na łódzkim cmentarzu. W getcie Stella studied. Maurycy Artur Rein died in 1936 and was
prowadziła gimnazjum, w którym Wanda zrobiła buried in the Łódź cemetery. In the ghetto, Stella
maturę w 1941 roku i otrzymała świadectwo ran a grammar school where Wanda did her final
podpisane przez matkę. Podobnie jak Mordechaj exams in 1941 and received a school certificate
(Motek) Folman, jej szkolny kolega i rówieśnik signed by her mother. So did Mordechai Motek
(ur. 14 kwietnia 1923 roku). – Ja byłam w klasie Folman, her schoolmate and peer (b. 14 April
humanistycznej, a on matematyczno-fizycznej. 1923). “I was in humanities class and he was in
Po maturze oboje zaangażowaliśmy się w two- mathematics and physics class. After graduat-
rzenie hachszary na Marysinie, gdzie zaprzyjaź- ing from high school, we both got involved in cre-
niliśmy się i zakochaliśmy w sobie – opowiada. ating a hakhshara in Marysin, where we became
friends and fell in love with each other,” she says.
17 sierpnia 1944 roku, już podczas likwidacji getta,
Wanda i Motek wzięli ślub. Mieli nadzieję, że w ten On 17 August 1944, already during the liquidation
sposób nie zostaną rozdzieleni. – Był to chyba of the ghetto, Wanda and Motek got married.
ostatni ślub w łódzkim getcie – mówi Wanda They hoped that in this way they would not get
piękną polszczyzną. 27 sierpnia 1944 roku Wan- separated. “It was probably the last wedding in
da z mężem, matką, siostrą i teściową (Itą-Leą the Łódź ghetto,” says Wanda in beautiful Pol-
Folman) zostali wywiezieni ze stacji Radegast do ish. On 27 August 1944, Wanda and her husband,

60