Page 8 - Centrum Dialogu im. Marka Edelmana w Łodzi - Chava Rosenfarb. Drzewo życia - tom pierwszy.

uwięzienia w łódzkim getcie stał się tematem jej trzytomowej powieści Drzewo
życia, której pierwszy tom właśnie został przetłumaczony na język polski.
Drzewo życia ma swoją genezę w Auschwitz. Chava Rosenfarb opisuje ją na-
stępująco: „Kiedy wysiedliśmy w Auschwitz, stanęłam na peronie z plecakiem na
ramionach, obejmując jedną ręką ojca. W drugiej trzymałam plik wierszy, które
napisałam w getcie. Kapo wyrwał mi je i rzucił na stertę modlitewników, listów i fo-
tografii. Mężczyzn oddzielano od kobiet, ojcu też kazano do nich dołączyć. Wtedy
widziałam go po raz ostatni. Potem nastąpiła selekcja. Moja matka, siostra i ja zo-
stałyśmy odesłane dalej drogą przez bramę z napisem Arbeit macht frei. Niedługo
później stałam naga, z ogoloną głową, ale żywa. Wtedy właśnie przemknęła
mi przez głowę myśl, że jeśli przeżyję, któregoś dnia napiszę książkę o łódzkim
getcie”.
Prawdziwa praca nad powieścią zaczęła się dopiero wtedy, gdy tuż po wojnie
pisarka osiedliła się w Brukseli. W tym samym czasie tworzyła również poezję
– jej pierwszą opublikowaną książką był tomik wierszy. Czuła jednak, iż poezja
ani dramat nie są w stanie wyrazić wszystkiego, co chciała powiedzieć o swo-
ich doświadczeniach podczas Zagłady, dlatego też po przybyciu do Montrealu
w 1950 roku skoncentrowała większość swoich sił twórczych na pisaniu Drzewa
życia, dzieła ostatecznie wydanego w jidysz w 1972 roku. Trzy tomy Drzewa życia
ukazują w precyzyjnych i bezlitosnych szczegółach zniszczenie dwustutysięcznej
społeczności żydowskiej, drugiego po Warszawie największego skupiska Żydów
w Polsce. Fakt, iż autorka była częścią tej społeczności i doskonale ją znała,
dodaje powieści dramatyzmu i autentyczności.
Drzewo życia to przypadająca na lata 1939–1944 kronika losów dziesięciu
osób, które różnią się od siebie zarówno drogami życiowymi, jak i poglądami
politycznymi oraz stopniem religijności. Są wśród nich ubogi stolarz i zamożni
właściciele fabryk, panna Diamant – zwolenniczka asymilacji i polska patriotka
pracująca jako nauczycielka w liceum, Estera – piękna dziewczyna i jednocze-
śnie zagorzała komunistka aktywnie działająca w gettowym podziemiu, doktor
Michał Lewin – autor nigdy nie wysyłanych listów do ukochanej, która jeszcze
przed wojną wyjechała do Paryża. Postaciami wykreowanymi na podstawie wąt-
ków autobiograficznych są zaangażowana politycznie uczennica liceum Rachela
Ejbuszyc – alter ego Chavy Rosenfarb, oraz jej chłopak Dawid – autor dzienni-
ków, literacki odpowiednik Heńka (Henecha) Morgentalera, który później został
mężem pisarki. Obok wspomnianych głównych bohaterów powieść zaludniają
niezapomniane postaci drugoplanowe, na przykładzie których autorka ukazuje
różne reakcje ludzi na cierpienia zadawane im przez siły, których ani nie są
w stanie pokonać, ani też nie mogą zjednać sobie ich przychylności.
Wiele postaci ma swoje autentyczne pierwowzory. Najważniejszą z nich jest
mentor Chavy Rosenfarb – Symcha-Bunim Szajewicz (1907–1944), opisany
w powieści jako Symcha Bunim Berkowicz. Drzewo życia jest jedynym źródłem
6 niektórych informacji o życiu Szajewicza w getcie. Inną historyczną postacią jest