ŻOB

ŻOB – Żydowska Organizacja Bojowa – jedna z dwóch formacji zbrojnych warszawskiego getta (obok Żydowskiego Związku Wojskowego) -  powstała 28 lipca 1942 roku w odpowiedzi na rozpoczęcie przez Niemców, 22 lipca 1942 roku, wielkiej akcji likwidacyjnej getta warszawskiego. W skład ŻOB weszli członkowie przedwojennych młodzieżowych organizacji żydowskich: Ha- Szomer ha-Cair, Dror He-Chaluc i Związku Młodzieży Hebrajskiej-Akiba. Jej założycielami i czołowymi postaciami byli: Mordechaj Anielewicz, Marek Edelman, Icchak Cukierman, Cywia Lubetkin, Hersz Berliński, Michał Rosenfeld. Komendantem ŻOB został Mordechaj Anielewicz. Celem ŻOB było zdobycie broni i nawiązanie kontaktów z polskim podziemiem, a także informowanie o losach Żydów wywożonych do obozów zagłady i likwidowanie żydowskich kolaborantów. Funkcję łącznika między gettem a „ stroną  aryjską” pełnił Arie Wilner. ŻOB uzbrajana była przez Armię Krajową i Gwardię Ludową.

W połowie października 1942 roku w skład ŻOB weszli nowi członkowie pochodzący z grup: Bund, Poalej Syjon, Organizacji Syjonistycznej i PPR. Powstał wtedy ŻKN – Żydowski Komitet Narodowy, który reprezentował całą ludność żydowską w rozmowach z polskimi organizacjami, takimi jak Armia Krajowa oraz sprawował polityczne zwierzchnictwo nad ŻOB. Z wymienionych partii akcesu do ŻKN nie zgłosił Bund. W skład ŻOB wchodziło od 500 do 600 osób, w tym 220 bojowników. Członkowie organizacji nawoływali do stawiania oporu Niemcom podczas kolejnych wysiedleń Żydów z getta, rozprawiali się też z kolaborantami. Działalność ŻOB nie ograniczała się tylko do Warszawy, wysłannicy jej organizowali konspirację w innych gettach: w Krakowie, Częstochowie, Sosnowcu i w Będzinie.

Pierwsze wystąpienie zbrojne w warszawskim gettcie miało miejsce 18 stycznia 1943 roku, gdy na teren getta wkroczyły oddziały niemieckie z zamiarem deportowania 8 tysięcy Żydów do Treblinki. Niemcy napotkali wtedy zbrojny opór bojowników. Po tym akcie męstwa do getta zaczęły napływać od polskiego podziemia, na znak poparcia, większe ilości broni, amunicji i materiałów wybuchowych. Następny i ostatni zryw powstańców miał miejsce 19 kwietnia 1943 roku, w obronie przed wkraczającymi do getta oddziałami Waffen-SS. Ten zryw zakończył się sukcesem. Niestety tego samego dnia wieczorem na teren getta wkroczyły liczniejsze i lepiej uzbrojone wojska niemieckie pod dowództwem generała SS Jurgena Stroopa. Getto zostało zrównane z ziemią, z 56 tysięcy Żydów znajdujących się na terenie ok. 6 tysięcy zginęło w walce i od pożarów, 7 tysięcy zamordowano na miejscu, pozostali zostali wywiezieni do Treblinki, Auschwitz i Majdanka.

Spośród żołnierzy ŻOB powstanie w gettcie przeżyło kilkudziesięciu, wśród nich część zginęła później walcząc w Powstaniu Warszawskim, w oddziałach partyzanckich bądź wydano ich Niemcom. Końca wojny doczekało się tylko kilku, wśród nich członkowie dowództwa: Cukierman wraz z żoną Cywią Lubetkin oraz Marek Edelman. Komendant ŻOB, Mordechaj Anielewicz, w czasie powstania w gettcie, otoczony przez Niemców, nie chcąc się poddać, wraz z grupą członków sztabu  8 maja 1943 roku popełnił  samobójstwo.