BUND

( Powszechny Żydowski Związek Robotniczy na Litwie, w Polsce i Rosji) to lewicowa, antysyjonistyczna partia żydowska, która istniała w latach 1897–1948. Działała w kilku państwach europejskich. Organizacyjne pozostałości po tym ugrupowaniu wciąż prowadzą działalność w USA, Kanadzie, Australii i Wielkiej Brytanii. Członek Bundu w języku jidysz nazywany był bundist (bundistn w liczbie mnogiej).

Ideologia

Bund był partią antysyjonistyczną (przeciwną ruchowi na rzecz powrotu do Palestyny) oraz antyreligijną – w opozycji do opartego na religijnej ortodoksji Agudas Israel, traktującego Żydów jako wspólnotę wyznaniową, a nie narodową, Bund uważał Żydów za odrębny naród, posiadający własną kulturę.

Historia

Bund został założony 7 października 1897 roku w Wilnie. Celem tego ugrupowania było zjednoczenie wszystkich żydowskich robotników Imperium Rosyjskiego w jednej, socjalistycznej partii. Bundowcy tworzyli organizacje walczące z pogromami oraz urzędowym antysemityzmem. Okres największej popularności partii to czas rewolucji w 1905 roku. Partia szczególnie aktywnie działała w dzisiejszych miastach białoruskich. Później nastąpił silny kryzys w szeregach organizacji, spowodowany znacznym spadkiem liczby członków, wywołanym przez emigrację Żydów z terenów cesarstwa rosyjskiego. W 1910 roku powstała młodzieżowa organizacja partii, Cukunft (Przyszłość).

Bund w Polsce

Tuż przed odzyskaniem przez Polskę niepodległości, Bund zorganizował na jej terenie dwie nielegalne konferencje partyjne: w 1917 i 1918 roku. Partia wzięła także udział w pierwszych wyborach parlamentarnych w 1919 roku.

II wojna światowa

Bundowcy podczas II wojny światowej aktywnie organizowali żydowski ruch oporu (np. w powstaniu w getcie warszawskim, walczyli tam m.in.  Abrasza Blum, Michał Klepfisz i Marek Edelman).

Partia utworzyła kilka oddziałów w ramach Żydowskiej Organizacji Bojowej, działającej na terenie getta warszawskiego.

W Polskiej Radzie Narodowej pełniącej funkcje emigracyjnego parlamentu, przedstawicielem Bundu był Szmul Zygielbojm, który po upadku powstania w getcie warszawskim, popełnił samobójstwo w proteście przeciw bezczynności aliantów wobec ludobójstwa Żydów. Pozostali przedwojenni liderzy Bundu zginęli zamordowani przez Niemców (Maurycy Orzech) oraz NKWD (Wiktor Alter i Henryk Ehrlich).

Po wojnie

Holocaust zdziesiątkował Bund, który jednak, niemal od razu po wojnie, aktywnie wznowił legalną i jawną działalność. I konferencja partyjna odbyła się już w listopadzie 1944 roku. Pomimo tego osłabienia, partia nadal prowadziła działalność społeczną i kulturalną. Członkowie zakładali domy dziecka, kluby, biblioteki, kuchnie ludowe, szkoły, czytelnie, bursy, spółdzielnie. Pomoc materialną otrzymywał od funkcjonujących za granicą, zwłaszcza w USA i Francji, organizacji bundowskich.

Bund dziś

Przetrwał obecnie jako niewielki ruch polityczny, działający w kilku żydowskich wspólnotach takich krajach jak USA, Izraelu i Australii. W 1997 roku obchodzona była setna rocznica powstania Bundu.